۱۳۹۹-۴-۱۴، ۰۷:۴۸ صبح
هایکو کتاب چیست؟ و چگونه می‌توانم یک هایکو کتاب تولید کنم؟
در این مطلب از عطاملک آموزش ساده تولید یک شعر هایکو را تقدیم می‌کنیم. + چند نمونه شعر هایکو
در ابتدا معنی هایکوکتاب، شعری است از عناوین کتاب‌ها.
هایکو، کوتاهترین گونه‌ی شعری در جهان است که مبدع آن ژاپنی‌ها بودند؛ اما از آنجا که هنر نزد ایرانیان است و بس، مبدع هایکوکتاب هم ایرانی است!
شما هم می‌توانید از کتاب‌هایتان شعری بسازید. کافی است قوانین را بخوانید و به کار بگیرید؛ اما اگر خیلی عجله دارید، طرز تهیه فوری اینجاست:
۱- هایکو سه بخش دارد، بنابراین سه کتاب لازم داریم.
۲- کتاب‌ها را روی هم گذاشته و عکس بگیرید.
۳- هایکوکتاب شما آماده است!
اما از طنز تلخ هایکو که بگذریم در مطلب زیر آموزش و قواعد سرودن شعر هایکو را ملاحظه می‌کنید.
هایکوها کوتاهترین فرم شعری هستند که در سه خط ۵ کلمه ای، ۷ کلمه ای و ۵ کلمه ای نوشته می شوند. خوب شاید بنظر برسد که این بهترین نقطه شروع برای شعر گفتن است، شکل شعری چشمگیری که در هایکو است همه چیز نیست.
● هایکو: شعرهای کوتاه سحرآمیز راجع به زندگی
درحالی که هایکو نوشتن آسان است، هایکوی خوب نوشتن بسیار سخت است. شگفت انگیز اینکه، هایکوهای سنتی قواعد و آدابی داشته اند و درحالی که تعدادی از نویسنده های هایکو به این قوانین و قواعد متعهد بوده اند، اما بهترین هایکوسرایان وقتی مشهور شده اند که این قواعد و بایدها را شکسته اند.
شعرهای هایکو کوتاه ترین شکل ممکن هستند اغلب مردم با هایکوهای ۵-۷-۵ آشنا هستند، اما نویسنده های با تجربه اغلب می خواهند شعرهایشان را با استفاده از کلمات کمتر، استادانه تر کنند. هایکوی خوب، هرچه کوتاه تر بهتر. بنابراین، اگر می توانید کوتاه تر بگوئید، این کار را بکنید.
هایکوی سنتی مقایسه ای بین دو تصویر ایجاد می کند
هایکو مقایسه ای بین دو تصویر و خیال ایجاد می کند، معمولا با نقطه گذاری این دو تصویر را از هم جدا می کنند. در فرهنگ ژاپنی، این علامت های نقطه گذاری، کی رجی نامیده می شوند، و کلمات خیلی کوچکی هستند که احساس را نمایش می دهند، مانند "آه". عقیده بر کنار هم گذاشتن این دو تصویر است و نشان دادن رابطه بین آن دو.
● هایکو از لحظات آگاهی، بصیرت و شعف صحبت می کند
هایکوی خوب به خواننده حسی مانند این را می دهد که بگوید "اها"بصیرت کوتاه و ناگهانی ای که در آخر شعر از آن پرده برداشته می شود. این بصیرتی که "ساتوری" نامیده می شود، معمولا در خط آخر هایکو قرار دارد.
● شعر هایکو عکس هایی از اکنون خلق می کند
هایکو عکسی از اکنون ارائه می کند، زندگی فعلی. به این معنی که هایکوها داستان های کوتاهی با طرحی تراژدیک نیستند و برخلاف شعرهای غربی، به واقعیت شاخ و برگ نمی دهند، داستان نمی گویند، یا از عبارات و ابزار توصیفی استفاده نمی کنند. در عوض، هایکوها صرفا حقیقت ساده را که در چیزها و اتفاقات هر روزه یافت می شوند را به نمایش می گذارند.
● شعر هایکوی سنتی به طبیعت ربط دارد
هایکوهای سنتی اغلب با طبیعت ارتباط دارند و بیشتر در پی این هستند که آشکارا از فصول سال بگویند (برای مثال از بهار) یا با استفاده از کلماتی که متعلق به فصلهای خاص هستند به این فصلها اشاره ای بکنند (کلماتی مانند، برف، شکوفه های گیلاس). در فرهنگ ژاپنی، این عبارات و کلمات مرتبط با فصلها به عنوان "کیگو" و "کی دیا" شناخته می شوند و کتابهای خاصی در فرهنگ ژاپنی درباره آنها وجود دارد.
● شعرهای معروف از اساتید هایکو: باشو، بسون و بیسا
روش بهتر آموختن چگونگی نوشتن شعر گیرا و جالب، مطالعه اساتید این فن است. بنگرید که چرا این سه شاعر از جانب دوستداران هایکو از سراسر جهان مورد ستایش قرار گرفته اند.
● باشو
احتمالا مشهورترین شاعر هایکوی جهان باشو (۱۶۴۴-۱۶۹۴) است، که شکل دوره زندگی اش را به کلی عوض کرد و هزاران هایکوی عاشقانه و با احساس نوشت. مثال زیر، مثال زیبایی است از کنار هم گذاشتن دو تصویر برای بازنمایی یک لحظه.
احساس درخت
و تماشای چیدن
پایان ماه شب.
*
درخت بلوط
در فصل شکوفه های گیلاس
شاداب نیست.
*
بسون
بسون (۱۷۱۶-۱۷۸۳) نویسنده و نقاشی چیره دست، که به لحاظ بصری اشعار پرشور و حرارتی خلق کرده است، او اغلب احساسات را به روش های شگفت انگیزی القا می کند.
آواز گنجشک
دهان کوچک اوست
گشوده.
*
ایسا
ایسا (۱۷۶۳-۱۸۲۷) همیشه به کوچکی جهان های فراموش شده اطراف ما توجه می کند، او صدها شعر درباره درز شلوار، کک ها، جیرجیرک ها و موجودات و جانوران کوچک سروده است. اشعار ایسا احساس اجتناب ناپذیر و شدید "کارومی" را نمایان می کنند، یا به روشی ساده از چیزهای معمولی سخن می گوید.
عنکبوت ها، نگران نباشید
خانه را حفظ می کنم
موقتا.
*
زیر خانه ام
کرم کوچکی
تیرهای کف را اندازه می زند.
چطور هایکو بنویسیم: لحظه های الهام را پیدا کنیم
اکنون که شما مقدمات را می دانید، زمان نوشتن هایکوی خود شماست. چیز عجیب راجع به هایکو این است که آنها کوتاه اند، بنابراین نوشتن یک هایکو زمان زیادی نمی برد. اما آنچه نیاز است حوصله نشان دادن و پشتکار است: صبر برای یافتن لحظات ارزشمند به هم پیوسته و پشتکار برای کار روی مهارت خودتان. بنابراین خسته نشوید و به خاطر داشته باشید: همه هایکوها درباره توجه به چیزهایی است که به آنها توجهی نمی شود.
قواعد سرودن هایکو
نوشتن هايكو هرچند ظاهراً ساده به نظر می‌رسد، اما قواعد و اصول بسياری برای آن برشمرده اند. به قول رابرت فراست شاعر آمريكايی: « شعر و شاعری بدون قواعد، مثل تنيس بازی كردن بدون تور است». قواعد، تا جايي كه دست و پای شاعر را نبندند و در اختيار او باشند بد نيستند. باشو گفته است: « قواعد را بياموز و از ياد ببر». پس به عقيده او نیز نخست بايد تمام قواعد را ياد گرفت.
در اينجا تعدادی از قواعد سنتی و جديد نوشتن هايكو در زبان ژاپني و زبانهای اروپايی را می‌خوانيم. بدون شك رعايت تمام آنها در يك اثر امكان‌پذير نيست. زيرا حتی برخی از آنها با هم سازگاری ندارند. بهترين حالت اين است كه از ميان آنها، قواعد خود را برگزينيم و به كار بندیم و اگر زماني در هايكو‌های خود به تكرار رسيديم، قواعد جديد‌ی را اعمال كنيم. خواندن آثار بزرگان و تمرين، هميشه بهترين راه تسلط بر قواعد است.
۱- هميشه تعداد هجاهای هايكوی خود را بشماريد.
2- هفده هجا را در يك سطر بنويسيد.
3- هفده هجا را در سه سطر بنويسيد.
4- هفده هجا را در سه بند به ترتيب پنج، هفت و پنج هجايی بنويسيد. (قالب استاندارد ژاپنی)
5- هفده يا كمتر از هفده هجا را در سه بند به ترتيب كوتاه، بلند و كوتاه بنويسيد. (قالب رايج در زبانهای اروپايی)
6- بايد بتوان همه هايكو را با يک نفس خواند.
7- از فصل‌وا‍‍ژه‌ها (كلماتي كه به فصل خاصي از سال ارجاع می‌دهند) استفاده كنيد.
8- در پايان بند اول يا دوم ( اما نه هردو) سكوت قرار دهيد.
9-هرگز اجازه ندهيد كه سه بند هايكوی شما پشت سر هم، يک جمله كامل تشكيل دهند.
10- ترتيبی دهيد كه رابطه يا تقابل بندهای اول و دوم، تنها پس از خواندن بند سوم مشخص شود.
11- هميشه از زمان حال استفاده كنيد و در مورد اينجا و اكنون بنويسيد.
12- استفاده از اسامی خاص و ضماير شخصی را تا حد ممكن محدود كنيد.
13- تا جای ممكن از وجه استمراری استفاده نكنيد.
14- بد نيست اگر دو بند از سه بند شما (اول و دوم) ساختار نحوی يكسان داشته باشند.
15- در مورد ترتيب تصاويری كه هر يك از بندها به دست می‌دهند فكر كنيد. مثلاً ابتدا يك منظره از دور، بعد بخشی از آن منظره از نزديكتر و در نهايت يك كلوزآپ.
16- لُب مطلب را برای بند آخر نگه داريد.
17- سعی كنيد بند اول تا جای ممكن جذاب و گيرا باشد.
18- هميشه فقط در مورد چيزهای روزمره ومعمولی، با روشی معمولی و با زبانی معمولی بنويسيد.
19- به مطالعه ذن بپردازيد و بگذاريد هايكوی شما مصداق روش بی‌كلام تصويرسازی باشد.
20- اديان و فلسفه‌های مختلف را مطالعه كنيد و بگذاريد اثر آنها در پس‌زمينه هايكوی شما بازتاب يابد.
21- تنها از تصاوير عينی استفاده كنيد.
22- سعی كنيد به سطوح چندگانه از معنا دست يابيد. سطوح بيرونی شامل تصاوير عادی و در سطوح عميق‌تر، فلسفه حيات و جهان‌بينی شما.
23- از تصاويری استفاده كنيد كه برانگيزاننده انزوای خودخواسته و فقر داوطلبانه باشند. (سابی در فرهنگ ژاپنی)
24- از تصاويری استفاده كنيد كه برانگيزاننده نوستالژی رمانتيك باشند. (وابی در فرهنگ ژاپنی)
25- تضادها را بيابيد و در هايكوی خود به تصوير بكشيد.
26- از جناس و بازی با كلمات استفاده كنيد.
27- در مورد چيزهای ناممكن به شكلی معمولی صحبت كنيد.
28- از تصاوير تداعی‌گر معاني متعالی استفاده كنيد ( از جنگ و جنايت ومسائل جنسی صحبت نكنيد)
29- تنها از تصاوير مربوط به طبيعت استفاده كنيد. ( از اشاره مستقيم به مسائل انسانی خودداری كنيد)
30- عواطف انسانی را با اشاره به جنبه‌های مختلف طبيعت تداعی كنيد.
31- از هرگونه اشاره مستقيم به خود در هايكو پرهیزكنيد.
32- استفاده از علائم سجاوندی (نقطه، ويرگول، خط تيره و …) در هايكو مانعی ندارد.
33- گاهي برای ايجاد ايهام از آوردن علائم سجاوندی خودداری كنيد.
34- قواعد نگارشی زبان خود را به طور كامل رعايت كنيد.
35- از آوردن قافيه پرهيز كنيد.
36- از به کار بردن اوزان غيرهجايی (مانند وزنهای عروضی فارسی) خودداری كنيد.
37- از واج‌آرايی (تكرار منظم آواهای مشابه در يك بند) استفاده كنيد. (مثل تكرار [چ] در مصرع «سرو چمان من چرا ميل چمن نميكند…» از حافظ)
38- از آواهای كلمات برای انعكاس احساسات خود استفاده كنيد.
39- هميشه هايكوی خود را به يك اسم ختم كنيد.
40- از هر الهام و شهود آنی به عنوان نقطه آغازی برای خلق يك هايكو استفاده كنيد.
41- از آوردن فعلهای زياد خودداری كنيد.
42- هر جا كه توانستيد حروف اضافه را حذف كنيد. (حروفی مانند: از، در، به، با، ميان، روی و …)
43- قيدها را حذف كنيد.
44- برای هر اسم، بيش از يك معرف ( توصيف كننده‌هايی مانند صفات و …) نياوريد.
45- با هايكوی خود مانند شعر برخورد كنيد. هايكو جمله زيبای روی كارت‌پستال نيست.
46- هر هايكويی را كه به ذهنتان رسيد بنويسيد. حتی بدترينشان را. زيرا می‌توانند الهام‌بخش آثاربهتر بعدی باشند.
نوشتار قواعد سرودن شعر هایکو در سال 1385 توسط سید آیت حسینی نوشته شده و تا کنون در چندین پایگاه اينترنتی مختلف [گاهی به صورت ناقص] نقل شده است. در اينجا اين مطلب پس از مختصری اصلاح و ويرايش آورده شده است.
در این مطلب از عطاملک آموزش ساده تولید یک شعر هایکو را تقدیم می‌کنیم. + چند نمونه شعر هایکو
در ابتدا معنی هایکوکتاب، شعری است از عناوین کتاب‌ها.
هایکو، کوتاهترین گونه‌ی شعری در جهان است که مبدع آن ژاپنی‌ها بودند؛ اما از آنجا که هنر نزد ایرانیان است و بس، مبدع هایکوکتاب هم ایرانی است!
شما هم می‌توانید از کتاب‌هایتان شعری بسازید. کافی است قوانین را بخوانید و به کار بگیرید؛ اما اگر خیلی عجله دارید، طرز تهیه فوری اینجاست:
۱- هایکو سه بخش دارد، بنابراین سه کتاب لازم داریم.
۲- کتاب‌ها را روی هم گذاشته و عکس بگیرید.
۳- هایکوکتاب شما آماده است!
اما از طنز تلخ هایکو که بگذریم در مطلب زیر آموزش و قواعد سرودن شعر هایکو را ملاحظه می‌کنید.
هایکوها کوتاهترین فرم شعری هستند که در سه خط ۵ کلمه ای، ۷ کلمه ای و ۵ کلمه ای نوشته می شوند. خوب شاید بنظر برسد که این بهترین نقطه شروع برای شعر گفتن است، شکل شعری چشمگیری که در هایکو است همه چیز نیست.
● هایکو: شعرهای کوتاه سحرآمیز راجع به زندگی
درحالی که هایکو نوشتن آسان است، هایکوی خوب نوشتن بسیار سخت است. شگفت انگیز اینکه، هایکوهای سنتی قواعد و آدابی داشته اند و درحالی که تعدادی از نویسنده های هایکو به این قوانین و قواعد متعهد بوده اند، اما بهترین هایکوسرایان وقتی مشهور شده اند که این قواعد و بایدها را شکسته اند.
شعرهای هایکو کوتاه ترین شکل ممکن هستند اغلب مردم با هایکوهای ۵-۷-۵ آشنا هستند، اما نویسنده های با تجربه اغلب می خواهند شعرهایشان را با استفاده از کلمات کمتر، استادانه تر کنند. هایکوی خوب، هرچه کوتاه تر بهتر. بنابراین، اگر می توانید کوتاه تر بگوئید، این کار را بکنید.
هایکوی سنتی مقایسه ای بین دو تصویر ایجاد می کند
هایکو مقایسه ای بین دو تصویر و خیال ایجاد می کند، معمولا با نقطه گذاری این دو تصویر را از هم جدا می کنند. در فرهنگ ژاپنی، این علامت های نقطه گذاری، کی رجی نامیده می شوند، و کلمات خیلی کوچکی هستند که احساس را نمایش می دهند، مانند "آه". عقیده بر کنار هم گذاشتن این دو تصویر است و نشان دادن رابطه بین آن دو.
● هایکو از لحظات آگاهی، بصیرت و شعف صحبت می کند
هایکوی خوب به خواننده حسی مانند این را می دهد که بگوید "اها"بصیرت کوتاه و ناگهانی ای که در آخر شعر از آن پرده برداشته می شود. این بصیرتی که "ساتوری" نامیده می شود، معمولا در خط آخر هایکو قرار دارد.
● شعر هایکو عکس هایی از اکنون خلق می کند
هایکو عکسی از اکنون ارائه می کند، زندگی فعلی. به این معنی که هایکوها داستان های کوتاهی با طرحی تراژدیک نیستند و برخلاف شعرهای غربی، به واقعیت شاخ و برگ نمی دهند، داستان نمی گویند، یا از عبارات و ابزار توصیفی استفاده نمی کنند. در عوض، هایکوها صرفا حقیقت ساده را که در چیزها و اتفاقات هر روزه یافت می شوند را به نمایش می گذارند.
● شعر هایکوی سنتی به طبیعت ربط دارد
هایکوهای سنتی اغلب با طبیعت ارتباط دارند و بیشتر در پی این هستند که آشکارا از فصول سال بگویند (برای مثال از بهار) یا با استفاده از کلماتی که متعلق به فصلهای خاص هستند به این فصلها اشاره ای بکنند (کلماتی مانند، برف، شکوفه های گیلاس). در فرهنگ ژاپنی، این عبارات و کلمات مرتبط با فصلها به عنوان "کیگو" و "کی دیا" شناخته می شوند و کتابهای خاصی در فرهنگ ژاپنی درباره آنها وجود دارد.
● شعرهای معروف از اساتید هایکو: باشو، بسون و بیسا
روش بهتر آموختن چگونگی نوشتن شعر گیرا و جالب، مطالعه اساتید این فن است. بنگرید که چرا این سه شاعر از جانب دوستداران هایکو از سراسر جهان مورد ستایش قرار گرفته اند.
● باشو
احتمالا مشهورترین شاعر هایکوی جهان باشو (۱۶۴۴-۱۶۹۴) است، که شکل دوره زندگی اش را به کلی عوض کرد و هزاران هایکوی عاشقانه و با احساس نوشت. مثال زیر، مثال زیبایی است از کنار هم گذاشتن دو تصویر برای بازنمایی یک لحظه.
احساس درخت
و تماشای چیدن
پایان ماه شب.
*
درخت بلوط
در فصل شکوفه های گیلاس
شاداب نیست.
*
بسون
بسون (۱۷۱۶-۱۷۸۳) نویسنده و نقاشی چیره دست، که به لحاظ بصری اشعار پرشور و حرارتی خلق کرده است، او اغلب احساسات را به روش های شگفت انگیزی القا می کند.
آواز گنجشک
دهان کوچک اوست
گشوده.
*
ایسا
ایسا (۱۷۶۳-۱۸۲۷) همیشه به کوچکی جهان های فراموش شده اطراف ما توجه می کند، او صدها شعر درباره درز شلوار، کک ها، جیرجیرک ها و موجودات و جانوران کوچک سروده است. اشعار ایسا احساس اجتناب ناپذیر و شدید "کارومی" را نمایان می کنند، یا به روشی ساده از چیزهای معمولی سخن می گوید.
عنکبوت ها، نگران نباشید
خانه را حفظ می کنم
موقتا.
*
زیر خانه ام
کرم کوچکی
تیرهای کف را اندازه می زند.
چطور هایکو بنویسیم: لحظه های الهام را پیدا کنیم
اکنون که شما مقدمات را می دانید، زمان نوشتن هایکوی خود شماست. چیز عجیب راجع به هایکو این است که آنها کوتاه اند، بنابراین نوشتن یک هایکو زمان زیادی نمی برد. اما آنچه نیاز است حوصله نشان دادن و پشتکار است: صبر برای یافتن لحظات ارزشمند به هم پیوسته و پشتکار برای کار روی مهارت خودتان. بنابراین خسته نشوید و به خاطر داشته باشید: همه هایکوها درباره توجه به چیزهایی است که به آنها توجهی نمی شود.
قواعد سرودن هایکو
نوشتن هايكو هرچند ظاهراً ساده به نظر می‌رسد، اما قواعد و اصول بسياری برای آن برشمرده اند. به قول رابرت فراست شاعر آمريكايی: « شعر و شاعری بدون قواعد، مثل تنيس بازی كردن بدون تور است». قواعد، تا جايي كه دست و پای شاعر را نبندند و در اختيار او باشند بد نيستند. باشو گفته است: « قواعد را بياموز و از ياد ببر». پس به عقيده او نیز نخست بايد تمام قواعد را ياد گرفت.
در اينجا تعدادی از قواعد سنتی و جديد نوشتن هايكو در زبان ژاپني و زبانهای اروپايی را می‌خوانيم. بدون شك رعايت تمام آنها در يك اثر امكان‌پذير نيست. زيرا حتی برخی از آنها با هم سازگاری ندارند. بهترين حالت اين است كه از ميان آنها، قواعد خود را برگزينيم و به كار بندیم و اگر زماني در هايكو‌های خود به تكرار رسيديم، قواعد جديد‌ی را اعمال كنيم. خواندن آثار بزرگان و تمرين، هميشه بهترين راه تسلط بر قواعد است.
۱- هميشه تعداد هجاهای هايكوی خود را بشماريد.
2- هفده هجا را در يك سطر بنويسيد.
3- هفده هجا را در سه سطر بنويسيد.
4- هفده هجا را در سه بند به ترتيب پنج، هفت و پنج هجايی بنويسيد. (قالب استاندارد ژاپنی)
5- هفده يا كمتر از هفده هجا را در سه بند به ترتيب كوتاه، بلند و كوتاه بنويسيد. (قالب رايج در زبانهای اروپايی)
6- بايد بتوان همه هايكو را با يک نفس خواند.
7- از فصل‌وا‍‍ژه‌ها (كلماتي كه به فصل خاصي از سال ارجاع می‌دهند) استفاده كنيد.
8- در پايان بند اول يا دوم ( اما نه هردو) سكوت قرار دهيد.
9-هرگز اجازه ندهيد كه سه بند هايكوی شما پشت سر هم، يک جمله كامل تشكيل دهند.
10- ترتيبی دهيد كه رابطه يا تقابل بندهای اول و دوم، تنها پس از خواندن بند سوم مشخص شود.
11- هميشه از زمان حال استفاده كنيد و در مورد اينجا و اكنون بنويسيد.
12- استفاده از اسامی خاص و ضماير شخصی را تا حد ممكن محدود كنيد.
13- تا جای ممكن از وجه استمراری استفاده نكنيد.
14- بد نيست اگر دو بند از سه بند شما (اول و دوم) ساختار نحوی يكسان داشته باشند.
15- در مورد ترتيب تصاويری كه هر يك از بندها به دست می‌دهند فكر كنيد. مثلاً ابتدا يك منظره از دور، بعد بخشی از آن منظره از نزديكتر و در نهايت يك كلوزآپ.
16- لُب مطلب را برای بند آخر نگه داريد.
17- سعی كنيد بند اول تا جای ممكن جذاب و گيرا باشد.
18- هميشه فقط در مورد چيزهای روزمره ومعمولی، با روشی معمولی و با زبانی معمولی بنويسيد.
19- به مطالعه ذن بپردازيد و بگذاريد هايكوی شما مصداق روش بی‌كلام تصويرسازی باشد.
20- اديان و فلسفه‌های مختلف را مطالعه كنيد و بگذاريد اثر آنها در پس‌زمينه هايكوی شما بازتاب يابد.
21- تنها از تصاوير عينی استفاده كنيد.
22- سعی كنيد به سطوح چندگانه از معنا دست يابيد. سطوح بيرونی شامل تصاوير عادی و در سطوح عميق‌تر، فلسفه حيات و جهان‌بينی شما.
23- از تصاويری استفاده كنيد كه برانگيزاننده انزوای خودخواسته و فقر داوطلبانه باشند. (سابی در فرهنگ ژاپنی)
24- از تصاويری استفاده كنيد كه برانگيزاننده نوستالژی رمانتيك باشند. (وابی در فرهنگ ژاپنی)
25- تضادها را بيابيد و در هايكوی خود به تصوير بكشيد.
26- از جناس و بازی با كلمات استفاده كنيد.
27- در مورد چيزهای ناممكن به شكلی معمولی صحبت كنيد.
28- از تصاوير تداعی‌گر معاني متعالی استفاده كنيد ( از جنگ و جنايت ومسائل جنسی صحبت نكنيد)
29- تنها از تصاوير مربوط به طبيعت استفاده كنيد. ( از اشاره مستقيم به مسائل انسانی خودداری كنيد)
30- عواطف انسانی را با اشاره به جنبه‌های مختلف طبيعت تداعی كنيد.
31- از هرگونه اشاره مستقيم به خود در هايكو پرهیزكنيد.
32- استفاده از علائم سجاوندی (نقطه، ويرگول، خط تيره و …) در هايكو مانعی ندارد.
33- گاهي برای ايجاد ايهام از آوردن علائم سجاوندی خودداری كنيد.
34- قواعد نگارشی زبان خود را به طور كامل رعايت كنيد.
35- از آوردن قافيه پرهيز كنيد.
36- از به کار بردن اوزان غيرهجايی (مانند وزنهای عروضی فارسی) خودداری كنيد.
37- از واج‌آرايی (تكرار منظم آواهای مشابه در يك بند) استفاده كنيد. (مثل تكرار [چ] در مصرع «سرو چمان من چرا ميل چمن نميكند…» از حافظ)
38- از آواهای كلمات برای انعكاس احساسات خود استفاده كنيد.
39- هميشه هايكوی خود را به يك اسم ختم كنيد.
40- از هر الهام و شهود آنی به عنوان نقطه آغازی برای خلق يك هايكو استفاده كنيد.
41- از آوردن فعلهای زياد خودداری كنيد.
42- هر جا كه توانستيد حروف اضافه را حذف كنيد. (حروفی مانند: از، در، به، با، ميان، روی و …)
43- قيدها را حذف كنيد.
44- برای هر اسم، بيش از يك معرف ( توصيف كننده‌هايی مانند صفات و …) نياوريد.
45- با هايكوی خود مانند شعر برخورد كنيد. هايكو جمله زيبای روی كارت‌پستال نيست.
46- هر هايكويی را كه به ذهنتان رسيد بنويسيد. حتی بدترينشان را. زيرا می‌توانند الهام‌بخش آثاربهتر بعدی باشند.
نوشتار قواعد سرودن شعر هایکو در سال 1385 توسط سید آیت حسینی نوشته شده و تا کنون در چندین پایگاه اينترنتی مختلف [گاهی به صورت ناقص] نقل شده است. در اينجا اين مطلب پس از مختصری اصلاح و ويرايش آورده شده است.