+- مشاوره خانواده آنلاین رایگان عطاملک (https://atamalek.ir)
+-- انجمن: حیات طیبه (https://atamalek.ir/forum-15.html)
+--- انجمن: سمت خدا (https://atamalek.ir/forum-17.html)
+---- انجمن: مهدویت و آخرالزمان (https://atamalek.ir/forum-16.html)
+---- موضوع: آشنایی با سوره های قرآن (/thread-1300.html)
آشنایی با سوره های قرآن - هادی - ۱۳۹۰-۱۰-۲۶
سلام فرزتدان ایران سلام فرزندان جوین
mall"> 1- فاتحه [گشاينده]
چون قرآن با اين سوره شروع مىشود و اين سوره آغازگر قرآن است، «فاتحه» ناميده مىشود. بخاطر حمد و ستايشى كه در اين سوره از خداوند بعمل آمده نام ديگرش سوره «حمد» است. و نيز بنام «شكر» و «وافيه» و «نور» هم از آن ياد مىشود. نام ديگرش «سبع المثانى» است و نيز «ام الكتاب». امام صادق(ع) فرموده است: سورهاى كه اولش ستايش، وسطش اخلاص و آخرش نيايش است. (تفسير برهان ج 1 ص 42.)
اين سوره 7 آيه دارد و در سال سوم بعثت آمده و چهل و سومين سوره است كه در مكه نازل شده است. بعضى هم اين سوره را اولين سوره دانستهاند.
2- بقره [گاو ماده]
در آيات 17 تا 73 اين سوره داستان فرمان خدا به بنى اسرائيل، مبنى بر كشتن و ذبح كردن گاو، بيان شده است.
اين سوره كلا در مورد مؤمنين و مشركين و منافقين و خلقت آدم و بدعتهاى اهل كتاب و ماجراهاى موسى و بنى اسرائيل و بناى كعبه توسط حضرت ابراهيم و نعمتهاى خداوند و مسائل قصاص و وصيت و قتال با مشركين و نكاح و طلاق و ربا و مجادله ابراهيم با مشركين بر سر اعتقاد به توحيد و تغيير قبله و احكامى از حج و ارث و روزه و ... مىباشد. آية الكرسى، آيه 255 اين سوره است.
286 آيه دارد و بيشتر آياتش در مدينه و پس از هجرت نازل شده است.
3- آل عمران
عمران پدر حضرت مريم بود. خاندان عمران عبارت مىشود از عمران و همسرش و مريم و عيسى. در آيه 33 مىخوانيم:
«خداوند، آدم و آل ابراهيم و آل عمران را بر جهانيان برگزيد.»
در اين سوره، كه 200 آيه دارد و در سال سوم هجرت در مدينه نازل شده است از توحيد و مقاومت در برابر دشمنان و مردم شناسى و در رابطه با جنگ بدر و احد و زندگى مسلمين در آن فراز و نشيبها، سخن مىگويد. در بخشى هم ولادت مريم و عيسى و نصارى و مجادله با اهل كتاب مطرح است و از شيوههاى عمل مخالفان و مخالفتهاى يهوديان هم سخن به ميان آمده است و در كل، بشارتى براى اصحاب پيامبر است. ميان آمده است و در كل، بشارتى براى اصحاب پيامبر است.
4- نساء [زنان]
در قسمتهائى از اين سوره، مسائل و احكامى درباره ازدواج با زنان و حقوق آنان و روابط خانوادگى و حل اختلافات و مسئله ارث و طلاق و ... بيان شده است. از آيه 136 به بعد، تشريح روحيات منافقين است.
از موضوعات ديگر اين سوره، احكام نماز و جهاد و هجرت و شهادات و تجارت، حالات اهل كتاب، و همچنين شئون جامعه اسلامى است كه بر ويرانههاى سنتهاى جاهلى بنا مىشود. و دستورات اجتماعى اسلام در اين سوره ذكر شده است.
اين سوره در مدينه و پس از هجرت نازل شده است. و 176 آيه دارد.
5- مائده [سفره و خوان غذا]
در آيه 112 تا 115 حواريون و پيروان عيسى(ع) از او درخواست مىكنند كه براى اطمينان بيشتر، خداوند از آسمان، خوان غذا فرود آورد. و عيسى از خداوند مىخواهد كه:
«پروردگارا! براى ما غذائى از آسمان نازل كن تا براى اول و آخر ما عيد باشد و نشانهاى از تو ... ».
نام ديگر سوره، «عقود» است. اين سوره داراى 120 آيه است و پس از هجرت، در مدينه جزء آخرين سورههائى است كه نازل شده و عمدتا تاكيد آياتش بر بناى اجتماعى اسلامى، بر پايه بينش توحيدى و مبارزه با خرافات و شركها و تاسيس روابط صحيح اجتماعى و احكام حلال و حرام مىباشد. حرمتشراب و قمار، در آيه 90 آمد است.
و از اين رهگذر، مسائلى از عهد و پيمان و حدود و قصاص و داستهائى از هابيل و قابيل و از بنى اسرائيل نيز بيان شده است، كه در زمينه مسائل حقوقى و جزائى مىباشد. مطالب مربوط به غدير خم در آيات 3 و 67 بيان شده است.
6- انعام [احشام و چهارپايان]
در قسمتهائى از آيات 136 تا 144 و رسوم و سنتهاى جاهلى را در باره گاو و گوسفند و شتر و بز و قربانى و گوشت آن بيان كرده و در اصلاح عقائد انحرافى آنان در مورد اين حيوانات كوشيده است.
تلاش هميشگى قرآن در اصلاح «عقيده» انسان بخصوص در مورد الوهيت و عبوديت، در اين سوره روشن است و در همين باره به مسائلى از قبيل توحيد و نبوت و معاد و احتجاج با مشركين و برخى وظائف شرعى پرداخته است.
اين سوره 165 آيه دارد و جز 6 آيه، بقيه در مكه و قبل از هجرت نازل شده است و بنا به نقلى آيات 20، 23، 91، 93، 114، 140، 151، 152، 153، از اين سوره، مكى است. اين سوره، پس از سوره «حجر» نازل شده است. سوره «حجر» نازل شده است.
7- اعراف [جائى است ميان بهشت و جهنم]
در آيات 45 تا 48 از گروهى كه در قيامت، در اعراف خواهند بود يا مىكند و از خطابهاى آنان با اهل بهشت، در رابطه با اعمال و پاداشها سخن مىگويد. بنا به تفسيرى هم، اين اصحاب اعراف، ممكن است ائمه باشند كه در حديث است كه:
«نحن الاعراف» - ما اعرافيم كه ياران خود را مىشناسيم و هر كس كه ما را بشناسد و ما او را بشناسيم وارد بهشت مىشود.(تفسير البرهان ج 2 ص 17.)
اين سوره، بيشتر روى سخن با مشركين دارد و نيز مؤمنين، و از سرنوشت انسانها در طول تاريخ در رابطه با وفا به عهد خدائى و نيز فرجام كار انسان در آخرت، و عذاب و پاداش و عرش و ساعت و قرآن و ... سخن مىگويد و از آيه 148 به بعد، اشاره به رجعتى كه در قوم موسى بصورت گوساله پرستى پيدا شد مىكند. خطاب «يا بنى آدم» چندين بار تكرار شده و لحن هشدار دهنده دارد. اين سوره در مكه و قبل از هجرت نازل شده و 206 آيه دارد. هشدار دهنده دارد. اين سوره در مكه و قبل از هجرت نازل شده و 206 آيه دارد.
8- انفال [منابع و ثروتهاى عمومى در طبيعت]
در نخستين آيه اين سوره، حكم ثروتهاى عمومى و اينكه از آن كيست و چگونه و در چه راهى مصرف مىشود، بيان شده است اين سوره به نام «بدر» هم گفته شده زيرا پس از هجرت به مدينه و وقوع جنگ بدر در ماه رمضان، اين سوره در سال دوم هجرى نازل شده است و متضمن مسائلى مربوط به جهاد و غنائم و انفال و هجرت مىباشد و به تعبير امام باقر و امام صادق، سوره انفال، بريدن دماغ كفار است. كنايه از ضربههائى كه بر آنان وارده شده است.
نزول اين سوره پس از اولين حركت مسلحانه مسلمانان (جنگ بدر) درخور تامل و دقت است. به جمعبندى نقاط قوت و ضعف و ارزيابى عمل مسلمين پرداخته و رهنمودهاى متناسبى مىدهد.
اين سوره 75 آيه دارد و نود و سومين سورهاى است كه نازل شده است.
9- توبه [بازگشت]
در آيه 2 سخن از اين است كه اگر مشركين از راه كج و انحرافى خويش باز گردند و حق را بپذيرند به نفع آنهاست.
اين سوره، بخصوص در 40 آيه اول، اعلام جنگ با مشركين و منافقين و اولتيماتوم با آنهاست و (آخرين حرف)ها را با آنها مىزند. و بخاطر همين لحن حاد، بدون «بسم الله الرحمن الرحيم» شروع مىشود.
از آخرين سورههاى نازل شده در سال هشتم هجرى و به روايتى در سال نهم در مدينه است و از نظر ترسيم خط مشى حكومت اسلامى با قبايل و گروهها و جناحهاى مخالف و روش سياسى اسلام، در روابط و عملها، اهميتخاصى دارد.
روحيه شهادت طلبى مسلمين و رسيدن به «احدى الحسنيين» در آيه 52 مطرح شده است و در آيه 107 ماجراى مسجد ضرار و توطئه منافقين بيان گرديده است.
نام ديگر اين سوره «برائت» است. بنا به اعلان برائت و بيزارى نسبت به مشركين پيمان شكن. و بهمين جهت هم در اول سوره بسم الله ... نيست زيرا بسم الله نشان امان و رافت است و سوره برائت، بر داشتن امان است و در آن، شمشير است.(از على عليه السلام. به نقل مرحوم طبرسى.)
در اين سوره، مفصلا درباره منافقين بحثشده است و مشت آنان را در رابطه با مسائل مبارزاتى و اقتصادى باز كرده است و به همين جهت نام ديگرش «فاضحه» يعنى رسوا كننده است. داراى 129 آيه است.
10- يونس [نام يكى از پيامبران]
در اين سوره كه 109 آيه دارد و در مكه نازل شده، علاوه بر يادى از يونس پيامبر، مسائلى در مورد توحيد و رسالت انبياء و سرگذشت امتهاى گذشته بميان آمده است. كه قوت قلبى براى مسلمين است و عبرتى است براى مخالفان عنود و سركش. بخصوص سرگذشت هلاكت بار فرعون و سپاه او و غرق شدنشان.
11- هود [نام يكى از پيامبران]
علاوه بر يادى كه از هود - پيامبر قوم عاد - در آيات 50 تا 60 شده است، اين سوره مشتمل بر معارف الهى و احكام و عبادات، و آغاز و فرجام خلقت مىباشد و از آيه 25 تا 45 سرگذشت مفصل نوح پيامبر و همچنين سرگذشت صالح و لوط و شعيب و موسى نقل شده است.
اين سوره 123 آيه دارد و در سال 9 بعثت در مكه نازل شده است. پيامبر فرموده: سوره هود مرا پير كرد. اين بخاطر آيه 112 است كه خدا دستور به استقامت مىدهد.
12- يوسف [نام يكى از پيغمبران]
اين سوره كه 111 آيه دارد و در سال يازدهم بعثت در مكه، پس از سوره هود نازل شده سرگذشت عبرت آموز يوسف، پسر يعقوب پيامبر را به تفصيل، بيان مىكند و در آيات آخر، يادى مجدد از دعوت انبياء و موضعگيرى مخالفان و پيروزى و نصرت نهائى خداوند بعمل مىآيد تا مؤمنين، به راه خويش دلگرمتر شوند. در بعضى احاديث آمده كه چون در اين سوره فتنهگرى زليخا و غير او آمده به زنان ياد ندهيد و بجاى آن سوره «نور» يادشان دهيد كه سرشار از مواعظ و احكام حجاب است. (از على عليه السلام تفسير البرهان ج 2 ص 242.)
13- رعد [غرش آسمان و ابر]
در آيات 12 و 13 سخنانى درباره رعد و برق و صاعقه، آمده و از اين پديدههاى طبيعى بعنوان مظهرى از قدرت و رحمتخداوند ياد شده است. اينها هم در مسير كلى سوره كه از توحيد و خلقت و بعثت و راه و بيراهه و ... بحثت مىكند مىباشد.
از آيه 14 به بعد محور سخن، حالت پذيرى حق يا انكار آن است و نتايجخوب حق پذيرى و پاى بندى به تعهدات در مقابل خداوند را بيان مىكند و اينكه پيروزى نهائى از آن طرفداران دين خداست.
اين سوره كه 43 آيه دارد در اواخر سال 6 هجرى در مدينه بعد از سوره محمد نازل شده است.
14- ابراهيم [نام يكى از انبياء]
در آيات 37 تا 42 اين سوره، از دعوت و دعاى اين بينانگذار توحيد، ابراهيم بتشكن ياد مىكند و در آيات ديگر، مطالبى از رسالت و توحيد و توصيف آخرت بيان شده است. در اين سوره اشارهاى هم به سرگذشت اقوام بنى اسرائيل و عاد و ثمود دارد و سرنوشتشوم تكذيب كنندگان را يادآورى مىكند. بعد از سوره نوح، در مكه، قبل از هجرت نازل شده است، به استثناى بعضى آيات و 52 آيه دارد.
15- حجر [نام سرزمين قوم ثمود]
حجر، نام سرزمينى بين مدينه و شام بود كه قوم ثمود آنجا مىزيستند و خداوند، حضرت «صالح» را براى هدايت مردم آن فرستاد. در آيه 80 خداوند از تكذيب اين قوم نسبت به پيامبران و سر انجام شومشان كه دچار عذاب شدند ياد مىكند.
داستانهاى تنذيرى و سرگذشت اقوام ديگر در رابطه با نبوت، از مطالب ديگر اين سوره است. در چند آيه هم از خلقت اوليه آدم و دشمنى ابليس با انسان و برنامههاى اغواگرانهاش حثشده است.
پنجاه و چهارمين سورهاى است كه قبل از هجرت، در سال چهارم بعثت در مكه نازل شده و 99 آيه دارد.
16- نحل [زنبور عسل]
زنبور عسل و خانه سازى آن در كوه و كوخ و تهيه عسل از ميوهها و گلها و شفابخش بودن عسل در آيه 68 و 69 اين سوره بيان شده و الهام خدائى به زنبور در اين تدبيرها و نقشهها ذكر شده است.
نعمتهاى فراوان زمينى و آسمانى خدا از قبيل دريا و كشتى، ماهيها، جواهرات دريائى، روشنائى ستارگان، باران، و چهارپايان و همچنين از مسئله وحى، بعثت، قيامت، بطلان عقايد مشركين، كيفر اقوام و ... از ديگر موضوعات اين سوره است. بهمين جهت نام ديگرش «نعم» (نعمتها) است. در اين سوره، همچنين به بعضى از عادات و رسوم جاهلى هم اشاره و از آنها مذمتشده است.
اين سوره در مكه بعد از سوره كهف (و قسمتى هم در مدينه) نازل شده و 128 آيه دارد.
17- اسراء [حركتشبانه]
آغاز سوره اشاره به حركت و سير شبانه پيامبر از مكه تا مسجد الاقصى به قدرت الهى شده است. اين حركت، مقدمه معراج بزرگ پيامبر به آسمانها بود و رمزى از حركت صعودى انسان در مسير تكامل. نام ديگر اين سوره «سبحان» است.
سرگذشت بنى اسرائيل و ضعف و قوت و پيروزى و شكست آنان، بعنوان مايه عبرتى براى مسلمانان در اين سوره بيان شده است. بهمين علت، نام ديگر اين سوره، «بنى اسرائيل» است. در اين سوره چند نكته اخلاقى (اخلاق خانواده و اجتماع) هم مطرح شده است. بهانهگيرىهاى مشركين در نپذيرفتن دعوت قرآن در بخش پايانى سوره بيان گشته است.
سوره اسراء، 111 آيه دارد و در مكه در حدود سال 8 بعثت نازل شده است.
18- كهف [غار]
داستان اصحاب كهف، آن غارنشينان يكتاپرستى كه از نظام شرك آلود «دقيانوس» به غار پناهنده شدند و پس از 309 سال خواب در آن غار پس از تغيير نظام و زوال دقيانوس، به شهر برگشتند. به آيات 9 تا 26 رجوع كنيد. داستان ذولقرنين و مسافرت موسى با خضر، از فرازهاى مهم ديگر اين سوره است و در هر سه داستان شگفت اين سوره، قدرت اعجازگر خدائى مشهود است. تباهى كار كافران و پاداش بزرگ صالحان در بهشت، از مطالب پايانى اين سوره است.
داراى 110 آيه است و در مكه قبل از هجرت نازل شده است. در حديث است: هر كه آيه آخر اين سوره را هنگام خواب بخواند در هر ساعتى كه بخواهد بيدار مىشود. و در حديثى ديگر آمده: هر كس هر شب جمعه اين سوره را بخواند مرگش شهادت خواهد بود و در قيامت، با شهدا برانگيخته خواهد شد. (تفسير برهان ج 2 ص 455.)
19- مريم [مادر حضرت عيسى]
در اين سوره داستان مريم و ولادت عيسى(ع) و يادى از انبياء ديگر و آياتى مربوط به دين و آخرت و توحيد و شركت بيان شده است. گيرائى و جذبه اين سوره، حتى پادشاه مسيحى حبشه را هم تحت تاثير قرار داد و وقتى كه جعفر بن ابيطالب قسمتى از آن را خواند. در پايان سوره، باز هم اشارهاى شده به نهايت امر متقين و مجرمين كه بهشت و جهنم است.
در مكه و قبل از هجرت و بعد از سوره فاطر نازل شده و داراى 98 آيه مىباشد.
20- طه [رمزى استخطاب به پيامبر اسلام]
در اين سوره، خطاب به پيامبر اكرم، داستان شگفت موسى و برخوردش را با فرعون و جادوگران و شيوه انحرافى سامرى را درحركت ارتجاعى او در جامعه بسوى شرك و نجات قوم بنى اسرائيل از چنگ نظام فرعونى را بيان كرده تا دلگرمى پيامبر و آموزش مسلمين فراهم آيد. در قسمت آخر سوره از فرمان سجده بر آدم و اغواى ابليس و هبوط و خروج آدم از بهشتياد شده است.
از سورههاى مكى است و 135 آيه دارد. و به نام سوره «حكيم» هم ياد شده است و نام ديگرش هم سوره «كليم» است.
21- انبياء [پيامبران]
در ابتداى سوره، اساس دعوت پيامبران، فرجام پيروان و مخالفان، موضعگيرى خصمانه مشركين با آئين توحيدى بيان شده و در خلال سوره، يادى از سرگذشت: ابراهيم، لوط، اسحاق، يعقوب، نوح، داود، سليمان، ايوب، اسماعيل، ادريس، يونس، زكريا و يحيى به ميان آمده است.
و نيز از قيامت و معاد، كه در كنار توحيد، سر لوحه دعوت همه انبياء است، در پايان سوره ياد شده است. در واقع، اين سوره، با بيان اين معارف اتمام حجتى است براى هر دو گروه موافق و مخالف. و هشدار اينكه در محكمه قيامت، به حسابها رسيدگى خواهد شد.
شصت و دومين سورهاى است كه در سال 6 بعثت در مكه فرود آمده و داراى 112 آيه مىباشد.
22- حج [قصد و آهنگ و نام يكى از عبادات اسلامى كه از فروع دين است]
از آيه 26 تا 37 از ساختن كعبه و فوائد و آثار فريضه اجتماعى - سياسى - عبادى حج و اعمال اين عبادت، سخن به ميان آمده است. و قبل از آن، از هيبت و عظمت بر پا شدن قيامت، در 10 آيه سخن گفته شده است.
مبدء و معاد و جدال و جهاد با مشركين از مطالب مهم ديگر اين سوره مىباشد. و در چند جا هم از قدرت مطلقه خدا در دنيا و آخرت ياد مىشود.
در سال 3 هجرى در مدينه بعد از سوره نور نازل شده و 78 آيه دارد.
23- مؤمنون [ايمان آوردگان]
در 11 آيه اول صفات و ويژگيهاى مؤمنين را از قبيل: خشوع در نماز، اعراض از لغو، پرداخت زكات، حفظ عفت، امانت دارى، بيان مىكند و سپس به خلقت انسان و نعمتهاى خدا و دعوت انبياء و معاد مىپردازد. عكس العمل اقوام در برابر دعوت نوح و موسى و عيسى و كلا انبياء الهى در اين آيات آمده است.
118 آيه دارد و از سورههاى مكى قبل از هجرت است.
24- نور خداوند نور آسمانها و زمين و تجلى بخش هستى است.
آيه 35 و بعد از آن مطالعه شود كه آيه معروف (الله نور السموات ...) است. داستان «افك» هم در آيه 11 بيان شده است.
اين سوره، از سورههاى مدنى است و مشتمل بر آيات حدود الهى و نمونههاى ديگرى از تشريع و قانونگذارى و حجاب و مسائل تربيتى و آداب و اخلاق معاشرت و ورود به خانهها و كنترل چشم از گناه و رعايت عفت و ترك خودآرائى و خودنمائى زنان در خارج از خانه مىباشد. پيام سوره، گردن نهادن به دين خدا و اطاعت از فرستاده اوست.
64 آيه دارد و در حدود سال 10 هجرى نازل گشته است.
در حديث است كه «با تلاوت اين سوره، عفتخانواده و اولاد خود را حفظ كنيد.
نيز: به زنان اين سوره را بياموزيد كه داراى موعظه است.
25- فرقان [جدا كننده]
فرقان يكى از نامهاى قرآن است. به اين اعتبار كه اين كتاب، جدا كننده حق از باطل و هدايت از گمراهى است. به آيه اول رجوع شود.
اين سوره كلا در تقويت روحى پيامبر در تبليغ مكتب و استقامت در روياروئى با مشركين و عناد و لجاجت آنهاست. طرح كردن قيامت و حسرتهاى مردم در آن روز، براى بيدار كردن وجدان بشرى از غفلت است. در اين سوره از نعمتهاى خورشيد، شب و روز، باد و دريا و ... ياد شده و از آيه 63 به بعد صفات متعددى براى «عباد الرحمن» آمده است. در مكه نازل شده و 77 آيه دارد.
26- شعراء [شاعران]
در 4 آيه آخر اين سوره، سخن از شاعران بيهوده گوى بى تعهد و عمل، و نيز ستايشى از شاعران مؤمن و عمل كننده و يادآوران خدا و پيروزمندان بعد از ستمديدگى، به ميان آمده است. اين، شيوهاى است براى محتوا و جهت دادن به يك نهادى كه در جامعه وجود داشت و استفاده از سنگر شعر در راه تعهد و ايمان است.
اين سوره هم مانند بيشتر سورههاى مكى در رابطه با عقيده و توحيد و نبوت و معاد و بهشت و دوزخ مطالبى دارد و از سرگذشت موسى و ابراهيم و نوح و هود و صالح و لوط و شعيب ياد مىكند و در نهايت به اسلام و پيامبر اشاره دارد.
227 آيه دارد و در حدود سال 4 بعثت در مكه نازل شده است. نام ديگر سوره «جامعه» است.
27- نمل [مورچه]
در آيه 18 عبور سليمان را همراه با سپاه جن و انس و پرندگان كه مسخر فرمان او بودند، از وادى مورچگان، بيان مىكند و توجه مردم را به عظمت آفرينش در مورچه معطوف مىكند. بخاطر داستان سليمان، اين سوره به نام «سليمان» هم نقل شده است.
در اين سوره هم بخاطر تدبر و عبرت از تاريخ، سرگذشت تعدادى از انبياء و موضعگيرى مشركين مكه و مشركان سابق را در امتهاى گذشته به ياد مىآورد و فرجام كار مؤمنان و مخالفان را تصوير مىكند.
اين سوره كه 93 آيه دارد، قبل از هجرت، در سال هشتم بعثت در مكه نازل شده است.
28- قصص [قصه]
در اين سوره، قصههائى از ولادت موسى تا نبوتش و مبارزهاش با فرعون و نجات بنى اسرائيل از استضعاف، و نيز زراندوزى قارون و سرنوشت تلخش، بيان شده است.
اين سوره كه قبل از هجرت در مكه نازل شده (حدود سال 11 بعثت) در دوره سختى و شدت و رنج مسلمانان، مقايسهاى است با شدائد بنى اسرائيل در چنگ فرعون، و نويدى است براى پيروزى و وراثت زمين و امامت تاريخ و شكست طاغوتها.
داستان موسى و فرعون، در اينجا نقش سمبوليك خود را در نشاندادن مبارزه دائمى حق و باطل و پيروزى نهائى حق، بخوبى ايفا مىكند.
كلمه «قصص» در آيه 25 آمده، آنجا كه دختر شعيب، پيش پدر از كمك موسى به آنها در كشيدن آب از چاه براى گوسفندان شعيب، تعريف كرده و آن قصه را بازگو مىكند. از آيه 76 به بعد از روش زراندوزى و تكبر قارون انتقاد شده و سرنوشت مذلت بار و فرو رفتن او را در زمين بيان مىكند.
اين سوره 88 آيه دارد.
29- عنكبوت
با تشبيه كردن كافران در عقايد الحادى خودشان به عنكبوت كه سستترين خانهها را دارد و تار و پودش در برابر بادها درهم مىريزد، سستى بناى انديشههاى مشركان و ماده گرايان را بازگو مىكند كه حباب انديشههايشان بر روى سرابى خيالى و پوچ استوار شده است. آيه 41 اين حقيقت را گفته است.
اين سوره مكى كه قبل از هجرت بعد از سوره روم نازل شده، كلا درگيرى ايمان آوردندگان را با فتنه انگيزىها و كارشكنىها و اغواهاى مخالفان بيان مىكند و نمونههائى چند از زندگى ابراهيم و انبياء ديگر و فداكارىهايشان در راه خدا مىآورد و مؤمنان را بياد تكاليف و تعهدات و صبر در اين راه مىاندازد. مشتمل بر 68 آيه.
30- روم [نام كشورى است]
در آغاز سوره، از پيروزى روم پس از شكستخوردنش از ايران خبر مىدهد. اين پيشگوئى و حادثه مربوط به صدر اسلام است و در واقع نويد پيروزى امت مسلمان را پس از شكست دو ابر قدرت آن روز جهان مىدهد و تقويتى است براى مسلمين آن روز كه مورد آزار مشركين مكه قرار داشتند و آيندهاى تابناك را در افق حيات بشرى نشان مىدهد در چندين آيه متوالى آيات و نشانههاى الهى را با ذكر مصداق، از مخلوقات و پديدههاى زمينى و آسمانى بيان كرده، سپس انسانها را متوجه فطرت خدا آشناى خودشان مىكند: آيه 30 و 42 و در نهايت، باز گريزى است به مسئله مهم يعنى معاد و حيات جاودان پس از مرگ.
هفتاد و نهمين سورهاى است كه با 60 آيه، در مكه و قبل از هجرت نازل شده است.
31- لقمان
سوره به نام لقمان حكيم است و در آيات 12 تا 20 موعظههاى حكيمانهاى را از لقمان به پسرش بيان كرده است، كه درباره خدا و دين و برخورد انسانى با مردم و ميانه روى در رفتار است.
در مجموع، اين سوره، پيام توحيد و حكمت و معرفت و معاد را بيان مىكند و فطرت بشرى آدميان را مورد خطاب قرار مىدهد تا از طريق توجه به نعمتهاى الهى، به شناخت و اطاعت او گردن نهاده و به سعادت ابدى برسد.
در مكه و نزديكيهاى هجرت نازل شده است و داراى 34 آيه مىباشد.
32- سجده [سجده كردن]
در آيه 15 اين سوره، از نشانههاى بارز مؤمن، اين را مىگويد كه هنگام يادآورى آيات و نشانههاى خدا، به علامت تعظيم و سپاس، به خاك افتاده و در پيشگاه او سجده كرده و خدا را مىستايد. «مضاجع» نام ديگر اين سوره است. هنگام تلاوت آيه سجده واجب است كه سجده نمائيم.
هدف كلى سوره، اقامه دليلى است در مورد مبدا و معاد و زدودن شك از دلها و در رابطه با نبوت و قرآن، اشارههائى هم به مؤمنان و فاسقان دارد و از پاداش و عذاب، سخن مىگويد. و سرگذشت موسى و قوم او بعنوان يك نمونه مطرح مىشود.
اين سوره 30 آيه دارد و در مكه در اوائل بعثت پيامبر نازل شده است.
33- احزاب [حزبها و گروهها]
حزبها و قبائل مشرك عرب، براى ريشه كن كردن اسلام و نابودى مسلمين دست به دست داده و ائتلاف نمودند و مدينه را محاصره كردند و جنگ خندق پيش آمد.
واكنش روانى و عكس العمل مسلمانان در برابر اين محاصره نظامى و نقش تخريبى ستون پنجم (يهود داخل مدينه) و سر انجام كار، از مسائلى است كه در خلال آيات 9 تا 27 ذكر شده و بسى آموزنده است. به همين جهت هم شروع سوره، با فرمان خدا مبنى بر اطاعت نكردن از كافران و منافقان است.
در قسمتهاى بعدى رابطه پيامبر را با مؤمنين و منافقين و همچنين همسرانى و نيز تذكر نكات اخلاقى و تربيتى را در بر دارد و اينكه آنها الگوى مردماند و نيك و بدشان تاثير فراوان دارد و بر خوبيها و فسادهايشان، پاداش يا عذاب دو برابر خواهد بود. از آيه 36 به بعد به ماجراى ازدواج پيامبر با زن پسر خواندهاش - زيد - اشاره شده و در آيه 40 خاتم انبياء بودن حضرت محمد(ص) بيان شده است و در اواخر سوره، عليه منافقين افشاگرى مىكند. در حديثى بيان شده كه در اين سوره، رسوائيهاى مردان و زنان قريش بيان شده است.
اين سوره 73 آيه دارد و در سال 6 هجرى در مدينه نازل شده است.
34- سبا
نام قومى است كه همزمان با سليمان مىزيستند و حاكمشان يك زن (بلقيس) بود. از آيه 15 به بعد بخشى از داستان آنان را در رابطه با سليمان بيان مىكند و نيز داستان داود را نقل مىنمايد. در اين سوره آياتى هم از توحيد و رسالت و آخرت (اين سه پايه دعوت همه انبياء) آمده است. رسالت جهانى پيامبر اسلام در آيه 28 آمده، و در كل، حمايت از رسول اللّه در دعوت الهىاش مىباشد.
هشتاد و سومين سورهاى است كه در مكه و قبل از هجرت نازل شده و 54 آيه دارد.
35- فاطر [شكافنده، پديد آورنده]
در اولين آيه، با اين صفت، از خدا ستايش شده، خدائى كه آسمانها و زمين را با شكافتن پرده عدم، بوجود آورد.
نام ديگر سوره «ملائكه» است. باز در همين آيه اول از فرشتگان بعنوان رسولانى كه حامل فرمان خدا و مجرى اوامر او در جهان هستند ياد شده است.
اين سوره، شامل قدرت و حكمت و نعمتهاى بزرگ آسمانى و زمينى خداوند، در رابطه با توحيد و ربوبيت اوست و اينكه خلقت انسان و آمد و رفتشب و روز و تسخير ماه و خورشيد و آبها و ماهيهاى درياها همه در جهتشكر انسان و حركت او بسوى صاحب نعمت و شناختن و اطاعت اوست.
54 آيه دارد و در مكه نازل شده است. به استثناى چند آيه كه مدنى است.
36- يس [از حروف رمز قرآن و خطاب به پيامبر]
در اين سوره كه با پيامبر سخن گفته شده، پايههاى سه گانه دين (توحيد، نبوت، معاد) مطرح شده و نيز حالت مردم را در قبول و رد دعوتها، و سر انجام مجرمين و متقين را در قيامت بيان كرده است.
و از رويش گياه در زمين مرده، روئيدن باغها و ميوهها، زوجيت عمومى در مخلوقات، شب و روز و ماه و خورشيد حركت كشتىها در دريا و ... بعنوان «آيه» و نشانه بر خدا ياد شده است.
اين سوره «قلب قرآن» هم ناميده شده است. و همچنين به «ريحانة القرآن» هم معروف است پنجاه و نهمين سورهاى است كه در مكه نازل شده است و 83 آيه دارد.
37- صافات [به صف كشيدهها]
در آيه اول، خداوند به فرشتگان به صفت كشيده شده، يا به صفوف منظم پيكار گران و مجاهدان، يا پرندگان منظم و به صف كشيده در پرواز، يا صفوف نمازگزاران، سوگند ياد كرده است. (بنا به تفسيرهاى گوناگون در كلمه صافات).
روح كلى سوره، بيان توحيد و رد عقايد مشركين، بخصوص در زمينه خويشاوندى خدا با جن يا مخلوقات ديگر مىباشد. مسئله معاد و پاداشهاى بهشت و كيفرهاى جهنم موضوع ديگر اين سوره است. به داستان نوح و امتحان ابراهيم بوسيله فرمان ذبح اسماعيل، و همچنين داستان لوط و يونس هم اشارهاى شده است.
اين سوره كه 182 آيه دارد، در اوائل بعثت در مكه نازل گشته است.
38- ص [از حروف مقطع رمز]
محور سوره، دعوت پيامبر به توحيد و اخلاص در عبوديت است. از اين رهگذر موضع موافقين و مخالفين و روياروئى جبهه حق و باطل و سر انجام دو گروه است. قيامت و مسئله خلقت انسان و امر خدا به سجود بر آدم و سر باز زدن ابليس و دشمنيهاى ابليس با بنى آدم در جهت اغواء و گمراه كردن و اينكه فقط مخلصين از دام شيطان مىرهند، از مسائل ديگر اين سوره است.
اين سوره كه 88 آيه دارد، حدود سالهاى 4 و 5 بعثت پيامبر در مكه نازل شده است.
39- زمر [جمع زمره: گروهها و دستهها]
از آيه 70 تا آخر سوره، بيان مىكند كه در قيامت كه روز كيفر و پاداش كافران و متقين است، گروه گروه، مردم به سوى سرنوشت و جايگاه ابدى خودشان (دوزخ يا بهشت) سوق داده مىشوند. نام ديگر سوره «غرف» (غرفهها) است. به اين مناسبت كه در آيه 20 از غرفههاى چند طبقه متقين در بهشتياد شده است.
در اين سوره، در مورد اخلاص دين براى خدا و بيدار ساختن قلوب براى پذيرش حق، و مقايسه حال و سرنوشت مؤمنين و مشركين در دنيا و آخرت، مطالبى بيان شده است. و در مجموع، سوره، سوره پاداشها و كيفرها و نتايج اخروى اعمال ما در دنيا است.
اين سوره مكى است و 75 آيه دارد.
40- مؤمن [ايمان آورنده] از آيه 27 به بعد از «مؤمن آل فرعون» ياد مىكند.
مردى كه در بطن نظام طاغوتى فرعون، مخفيانه به دعوت موسى گرويده بود و به نفع او در مجامع دولتى تبليغ مىكرد و از موسى در مقابل توطئههاى خائنانه فرعون و وابستگانش دفاع مىنمود.
نام ديگر سوره، «غافر» است. يعنى بخشنده گناه و خطاپوش در آيه 3 با اين صفت از خدا ياد شده است. نام ديگر سوره «طول» استيعنى نعمت پايدار و در همين آيه از خداوند با عنوان صاحب نعمت (ذى الطول) ياد شده است.
از مطالب ديگر اين سوره، درگيرى هواداران حق و باطل است، قدرت مطلقه خدا در قيامت، رمز سرنگونى قدرتهاى باطل و جبار پيشين، دعوت موسى، تقسيم بندى مردم در رابطه با اعمالشان در قيامت و ... مىباشد.
اين سوره مكى كه داراى 85 آيه مىباشد، در سالهاى قبل از هجرت نازل شده است.
41- فصلت [بخش بخش و فصل فصل شده]
در آيه 2 مىگويد: «اين قرآن كتابى است كه آياتش براى مردمى كه علم و آگاهى دارند، بخش بخش نازل شده است.»
اين سوره به نام «مصابيح» هم ياد شده زيرا در آيه 12 از زينت كردن و آراستن آسمان توسط ستارهها كه چراغهائى هستند سخن به ميان آمده است.
اين سوره را بعضى هم به نام «حم. سجده» مىشناسند.
قرآن، رسالت، خدا، آخرت، وحى، توحيد، از مسائل ديگر اين سوره مىباشد. سوره فصلت، تجلى قدرت مطلقه خداوند است، هم در دنيا و در رابطه با هلاك كردن مكذبين و ظالمين و هم در آخرت و هنگام حسابرسى اعمال بندگان.
54 آيه دارد و در اوائل بعثت در مكه نازل گشته است.
42- شورى [مشورت و همفكرى و نظرخواهى]
در آيه 38 اصل اجتماعى شورا در امور اجرائى، از صفات مؤمنانى به حساب آمده كه اهل تقوا و نماز و انفاق و هميارى هنگام ستمديدگى مىباشند.
محور اين سوره، وحى و محتواى پيامهاى آن است و حالت پذيرش يا انكار مردم نسبت به آن و برخى از نشانههاى خدا و نيز نتايج اعمال و راه مستقيم الهى بيان شده است و باز، نقبى به آخرت و سراى ابدى در آن جهان، و همچنين بيان بعضى از نعمتهاى الهى.
اين سوره مكى كه 53 آيه دارد يكسال قبل از هجرت نازل شده است.
43- زخرف [زينت و زيور]
در آيه 33 تا 35 در بيان بىارزشى جلوههاى مادى و فريبنده دنيا مىخوانيم:«اگر بخاطر اين نبود كه مردم امتى يكپارچه و همسان باشند، خداوند براى كافران، خانههائى با سقفهاى نقرهگون و بالاخانهها و درها و تختها و زيورها و ... قرار مىداد.»
با بيان اين معنى، خداوند ارزش را به آخرت و آنچه باقى است مىدهد و نوعى جدل و بحث در مورد معتقدات بى اساس مشركين انجام گرفته و از اتكاء آنان به انديشههاى خرافى كه ميراث نياكان است انتقاد شده است تا زمينه قلبى براى ايمان، آماده گردد.
در بخشى ديگر از شيوه استخفاى فرعون و معيارهاى غلط آنان در ارزشيابى ياد شده و بعنوان نمونه از دعوت عيسى ياد شده است.
از جمله مسائل ديگر اين سوره، تصحيح اعتقادات خرافى، جدال توحيدى، آيات قيامت، فرستادن انبياء، به خصوص ابراهيم و موسى و عيسى مىباشد.
اين سوره مكى است. داراى 89 آيه بوده و حدود سالهاى 5 و 6 بعثت نازل شده است.
44- دخان [دود]
در آيه 10 مىگويد: «منتظر روزى باش كه آسمان دودى فرا گيرنده مردم را فراهم مىآورد و عذابى دردناك است.»
بعضى اين دود را از علائم رستاخيز و پيش درآمد قيامت دانستهاند، برخى گفتهاند در قيامت، بعنوان عذاب، دودى كه چشم و گوش منافقان را پر مىكند ظاهر خواهد شد.
بعضى هم اين را تحقق يافته مىدانند و مىگويند در اثر تكذيب و روگردانى مردم از دعوت پيامبر قحطسالى و تنگدستى چنان كرد كه مردم وقتى با چشمهاى ناتوان به آسمان نگاه مىكردند، آن را پر شده از دود، مىديدند. در هر صورت، سوره متضمن بيم دادن كسانى است كه در قرآن و دعوت حق شك دارند و آنان را نسبت به عذاب دنيا و آخرت، هشدار مىدهد.
و داستان موسى و سر انجام فرعون را نمونهاى از عذاب دنيوى، و كيفرهاى گوناگون جهنم را نمونهاى از عذاب دنيوى، و كيفرهاى گوناگون جهنم را نمونهاى از عذاب آخرت بيان مىكند، و پاداش متقين را هم بيان مىكند.
اين سوره 59 آيه دارد و در سال 4 بعثت، در مكه نازل گرديده است. توصيه شده كه اين سوره در نمازهاى واجب و مستحب خوانده شود.