ناشنیده‌هایی از رضا پالانی که به رضا خان معروف شد!

[ADMIN]

گروه تاریخ-رجانیوز: به‌مناسبت سوم اسفند، سالگرد کودتای انگلیسی ۱۲۹۹ و گماشتن دیکتاتور رضا پهلوی بر ایران، سلسله پرسش و پاسخ‌هایی در این باب در سایت استاد رحیم‌پور ازغدی منتشر می‌شود. همه مفاد این گفتگو عینا مستند به اسناد وکتب منتشره داخلی و خارجی ناظر به عصر تاسیس رژیم پهلوی است.
به گزارش رجانیوز، در ادامه بخش دوم این گفتگو را می‌خوانید:
عنوان «پهلوی» و «رضا شاه کبیر» از کجا آمد؟
این «پهلوی» ماجرا دارد. این‌ها ایلیاتی و از ایل پالانی در منطقه سوادکوه بودند. در واقع، رضا پالانی بود. خود او تا وقتی انگلیسی‌ها او را بالا آوردند، اصلا کلمه پهلوی را نشنیده و معنای آن را نمی‌دانست. کلمه پهلوی را از سفیر انگلیس و از آلمانی‌ها، و هر یک به دلیلی، شنیده و این نام فامیلی، پیشنهاد آن‌ها بوده است. سفیر آلمان در خاطراتش نوشته هرتسفلد در ایران روزی با رضا شاه، از «پهلوی» می‌گوید. او می‌پرسد: پهلوی چیست و چه معنایی دارد؟ برایش توضیح می‌دهند که پهلوی، زبان فارسی قدیم قبل از فارسی دری بوده و بعدها به ساکنان خراسان به همین دلیل، «پهلوی» هم اطلاق شده اما اینجا یک شباهت صوری و لفظی بهانه‌ای شد که از پالانی به پهلوانی و به پهلوی، نقل و انتقال صورت بگیرد.
جالب است که بعدها آلمان هیتلری برای جذب رضاخان از اردوگاه انگلیس به اردوگاه آلمان، مقوله نژاد آریایی را با این رویکرد، مطرح کرد که مثلا با آلمان‌ها از یک نژادید و متحد شوید که البته ریشه علمی و تاریخی ندارد. خود آلمان‌ها هم در واقع، قبول نداشتند که ایرانیان هم از نژاد آریایی باشند. هیتلر ازدواج آلمانی‌های خالص را با اقوام و نژادهای متعدد از جمله ایرانیان هم، ممنوع کرده بود بنابراین طرح نژاد آریایی، در یک دوره، محمل تبلیغاتی جهت نفوذ نازی‌ها در ایران و در رقابت با انگلستان شد اما در پروژه اصلی، کار، کار انگلیسی‌ها بود که به‌ویژه در سال‌های پس از کودتا به بحث «آریایی و پهلوی» و ... ازمنظر دیگری و در جهت «ایدئولوژی‌سازی» برای رژیم کودتا و اسلام‌ستیزی و قطع رابطه مردم ایران با فرهنگ قرآنی و زبان عربی با پوشش گفتمان «ایران باستانی» دامن زدند.

[ADMIN]

مهم این بود که رضاخان پالانی، ناگهان رضاشاه پهلوی شد. در هر صورت، طرح ایران باستان و نام‌گذاری پهلوی، ازسوی سفارت‌های غربی و مستشرقین مستعمراتی و کاملا سیاسی، طراحی شد. حتی وقتی هنگام صدور شناسنامه معلوم شد قبلا شخص دیگری این فامیل را انتخاب کرده و به‌نام محمود پهلوی، ثبت شده، رضاخان دستور داد نام این شخص باید تغییر کند و محمود پهلوی، تبدیل به محمود محمود شد که ظاهرا کارمند دولت بوده و جایی خواندم بی‌ربط با آن محمود محمود رمان‎‌نویس نیست. یعنی نام‌های پالانی، پهلوانی و پهلونژاد همه سیاسی و مورد حساسیت و کنترل حکومتی قرار گرفت زیرا تبدیل «پالانی» به «پهلوی»، جزئی از پروژه ایدئولوژی‌سازی انگلیس برای تئوریزه کردن سلطنت جدید، و  لازم بود یک نسب‌نامه دروغین با جعل تاریخی دست و پا شود.
بالاخره لندن در جهت ایدئولوژی‌سازی ایران باستانی، آیا توانست اصل و نسب اصیل آریایی برای رضاخان دست و پا کند؟ 
می‌خواستند او را به ساسانی و هخامنشی بچسبانند. ایران باستان، پیشکش، حتی به ایران زمان کودتا هم وفا نکرد. یعنی درآن زمان، رضاخان اصلا ایرانی عادی هم به‌حساب نمی‌آمد. چون والدینش اهل قفقاز و گرجستان بودند که از مدت‌ها قبل دیگر ربطی به ایران نداشتند. به‌علاوه در شناسنامه و زندگی خانوادگی پالانی ابهامات بسیاری وجود دارد به‌حدی که واقعا ریشه خانوادگیش چندان معلوم نیست، به‌جز اطلاعاتی جسته گریخته مثل اینکه اولا خانوادگی از دو نسل قبل، تقریبا همه در رده‌های پایین قزاقخانه تحت امر روس‌ها بوده‌اند. پدر بزرگی به‌‍نام مرادعلی داشته که خودش و همه هفت، هشت پسرش، چراغعلی و عباسعلی یا عباسقلی (که پدر رضاخان بوده) و ...، همه خانوادگی در خدمت قزاقخانه قاجار بوده‌اند. ثانیا خودش از کودکی، تحت فشار اختلافات شدید فامیلی و خانوادگی بوده و بی‌ریشگی چنان عذابش داده که درخاطرات شیخ الملک اورنگ می‌گوید رضاخان بارها می‌گفت من هرگز چیزی به نام محبت پدر و مادر و خانواده و فامیل در همه عمرم ندیدم. 
بی‌پدری، اذیت فامیلی، طرد، عقده، احساس کمبود در کودکی و سپس توهین و تحقیر و امر و نهی افسران خشن روسی از نوجوانی، این آدم با این‌ها بزرگ شده و همین بی‌عاطفگی‌ها بعد خود را در بی‌رحمی و خشونت او علیه مردم ایران بروز داده است. مثلا روزی صحبت از تخریب قبرستان حسن‌آباد می‌شود و می‌شنود که می‌گویند مادر اعلی‌حضرت آن‌جا دفن است و نباید خراب شود. رضاخان با عصبانیت گفته بود قبرش را خراب کنید، من کاری به قبر او ندارم.
در مورد پدرش هم ابهامات زیادی است به‌خصوص که شباهت اسمی و ریشه‌ای بین پدر اول و پدر دومش بود. یعنی مادر رضاخان در ازدواج مجددش هم با یکی دیگر از مهاجرین قفقاز ازدواج کرد که نام دقیق او هم معلوم نیست اما ظاهراً به او هم داداش بیک می‌گفتند و این تشابه اسمی بین شوهر اول و دوم او مشکلاتی در تاریخ‌نگاری ایجاد کرده است.
پس اصالتا مازندرانی هم نبودند و درواقع، پدر و مادر رضاخان، هر دو عملا غیر ایرانی محسوب می‌شوند؟ 
طبق این اسناد، بله، اهل قفقاز و گرجستان بودند و به ایران مهاجرت کرده بودند ولی به‌لحاظ جغرافیای سیاسی منطقه و تقسیمات کشوری، نسب پهلوی از طرف پدر و مادر، ایرانی محسوب نمی‌شد. در اسناد لانه جاسوسی هم درمورد پدر و مادر او و شوهر دوم مادرش و اینکه این خانواده دسته جمعی برای معاش خود، در قزاقخانه و زیردست روس‌ها بزرگ شده‌اند اظهاراتی شده است. پدرش از داداش بیگی‌های قفقاز بود که حتی نام دقیقش معلوم نیست. بعضی عباسقلی گفته‌اند. مشهور بود که  شعر ایرج میرزا هم در تعریض به رضاشاه، ناظر به او بوده است:
داشت عباسقلی خان پسری 
پسر بی‌ادب و بی‌هنری 
هرچه می‌دادند، می‌گفت کم است
مادرش مات که این چه شکم است؟
ذکری از برادر و خواهران تنی و ناتنی او هم به‌نام دودورخانم و نبات خانم و ... آمده است.

[ADMIN]

مشکلات خانوادگیش چه بود؟ 
خیلی درهم و برهم بودند. از پدر بزرگ رضاخان که زنان متعددی داشته و ازجمله خانمی قفقازی را صیغه کرده که هفتمین پسرش، همان عباسقلی‌خان یعنی پدر رضاخان شده است. سپس نوبت به پدر رضاخان رسیده که او هم زنان زیادی داشت و تضادهای فامیلی شدیدی میان اولاد این‌ها بوده که به عقده‌ها و اختلافات و درگیری و انکار نسب و امثال این‌ها انجامیده است.
از میان ازدواج‌های پنهان و ارتباطات غیررسمی متعددی که پدر رضاخان داشته، مادر او نفر چندم بوده است؟
در اسناد لانه جاسوسی آمریکا از جمله سندی در مورد خانواده رضاخان به واشنگتن گزارش می‌دهد که پدر رضاخان دست کم با پنج زن بوده و از آن‌ها سی و سه فرزند داشته و این حداقل آمار زنانی است که پدر رضاخان داشته است. 
خود رضاخان هم که گفتید به‌نوبه خود، علاوه بر پنج زن علنی، با زنان متعددی ارتباط داشته است. بعد هم محمدرضا که علاوه‌بر سه ازدواج علنیش با ده‌ها زن رابطه داشت. خاطرات علم هم نمونه‌های جالبی ذکر کرده است. نسل به نسل، ظاهرا خیلی زنان را دوست داشته‌اند. اما پدر رضاخان و مادر او که اهل گرجستان بود، چگونه قفقازی و گرجی در ایران بهم رسیده‌اند؟ 
 این مناطق، دیگر ربطی به ایران نداشتند اما رفت و آمدها برقرار بود. پدر رضاخان، سابقه دلالی زنان زیبای گرجی هم داشت. در مواردی دلالی زن برای حرمسرای ناصرالدین شاه کرده و از جمله یک دختر گرجی را به دربار قاجار هدیه کرده و سکه جایزه گرفته است. در خاطرات سلیمان بهبودی آمده که برای همین دختر گرجی در حرمسرای شاه، اتفاقاتی می‌افتد که باعث می‌شود کتک مفصلی هم از دربار بخورد چون باعث افتضاحاتی در حرمسرای شاه شد.
خود رضاخان، مثلا وقتی درجه سرگردی از افسران روس قزاق گرفته بود در همدان، کرمانشاه و کردستان المامور معذور بوده و در همین سال‌ها در مناطق مختلف با زنان متعددی ارتباط داشت و به‌جز فرزندان شناخته شده و مشهورش کسانی پیدا شدند که به‌تدریج، قبل و پس از انقلاب، ادعای فرزندی رضاخان را کردند مثلا یکی از موارد قبل از انقلاب، جوانی ۳۵ ساله کاملاً شبیه رضاخان بود که دهانش را بستند و با تهدید، پول، یک مسکن در کرج و حقوق ماهیانه به او حق السکوت دادند. یکی از نمونه‌های پس از انقلاب هم خانمی به نام صدیقه بود که ادعا کرد دختر رضا خان است و نامه برای امام خمینی(ره) نوشت و مدارکی در جهت اثبات این نسبت هم ارائه کرد.
موارد متعددی به‌جز چهار، پنج ازدواج‌ علنی رضاخان، از زنان دیگری، فرزندان دیگری گمنام داشته است. راست و دروغ، حدود ۵۶ نفر قبل و پس از انقلاب به تدریج پیدا شدند و ادعا کردند که فرزند رضاخان بودند و مدارکی ارائه می‌دادند البته مواردی هم قابل اثبات نبود اما اجمالا معلوم بوده که رضاخان در آن سال‌ها بی‌کار نبوده است.

[ADMIN]

رضا پهلوی را از همان ابتدا غالبا به صفت خشونت و قلدری می‌شناختند. او چگونه وارد نظامی‌گری شده بود؟
این شخص از نوجوانی، به عنوان نظافتچی اصطبل و دربان، خادم سربازان روس و قزاق‌ها بود، از طریق دایی‌اش ابوالقاسم بیک که او هم نوکر قزاقخانه بود. این‌ها خانوادگی، در مشاغل پایین ارتش قاجار و تحت فرمان افسران روس بودند. می‌دانید که اواخر دوره قاجار، ایران دیگر ارتش مستقل ملی نداشت و هر بخش از نهادهای حاکمیتی تحت عنوان اصلاحات و پیشرفت، تحت فرمان مستشارانی از کشورهای گوناگون اروپایی بودند ولی عمده‌ترین بخش نظامی، قزاق‌ها بودند که فرماندهی آن، مستقیما منصوب تزار روسیه بود.
پس چگونه انگلیسی‌ها با همین سپاه قزاق بعدها کودتا کردند؟ دست انگلیسی‌ها بود یا روس‌ها؟
روسی و تحت امر افسران تزاری بود اما بعد از انقلاب شوروی و فروپاشی تزاریزم روس به‌دست کمونیست‌ها، انگلیسی‌ها در ایران کنترل آن را در دست گرفتند و کودتای ۱۲۹۹ را با همین نیرو که از کنترل روس‌ها خارج شده بود، توسط عواملی چون رضا خان عملی کردند. روسیه، گرفتار فروپاشی و انقلاب کمونیستی و از صحنه سیاسی و نظامی ایران موقتا خارج شد. یعنی حدود ۴۰ سال پس از تشکیل سپاه قزاق به‌دست روس‌ها، در اولین فرصت، انگلیسی‌ها با همین سپاه، سلطنت قاجار را به پهلوی تبدیل کردند. در آن دوران عملا  روس و انگلیس، کشور را مدام دست به‌دست می‌کردند. فرماندهان ارتش ایران، افسران روس و دست نشانده تزار روسیه بودند و حقوق خود را از شاه ایران می‌گرفتند و بعد از سقوط تزار، این ارتش آلت دست لندن شد.

[ADMIN]

رضاخان درسپاه قزاق چه نقشی داشت؟
عرض کردم در نوجوانی مثلا سیزده چهارده سالگی در کنار دایی خود در قزاق خانه پادویی و کار سرپایی می‌کرد. بعدها در نیروی پیاده استخدام شد و سال‌ها بعد با وساطت و پارتی‌بازی ملیجک دربار ناصرالدین شاه توانسته در فوج سوادکوه استخدام شود. مدتی هم از نگهبانان درب شمس العماره بود.  
 پدرش  هم ظاهرا ازنگهبانان دربار ناصرالدین شاه بوده است.
دقیق نمی‌دانم  اما یک عکس از پدر یا ناپدری‌اش دیده‌ام که با سلاح، بالاسر میرزا رضای کرمانی در زنجیر و پیش از تیرباران او ایستاده است. میرزا از شاگردان سیدجمال بود که شاه را زد. شاه در جشن پنجاهمین سالگرد سلطنتش، برای کسب مشروعیت مذهبی با تبلیغات و سروصدا به زیارت حضرت عبدالعظیم (ع) رفت. ظاهرا وقتی سر قبر یکی از معشوقه‌هایش بنام جیران می‌رود، با گروهی از مردم که  در اعتراض به مظالم حکومت از چند ماه قبل در حرم تحصن کرده و بست نشسته بودند، مواجه می‌شود. میرزا رضای کرمانی از مریدهای سید جمال الدین اسد آبادی هم در فرصت استثنایی که شاه از میان کاخ‌ها و گاردهای خود بیرون آمده، او را هدف گلوله قرار می‌دهد و اعدام می‌کند. یکی از نگهبانانی که میرزا رضا را  به زنجیر کشیده، داداش بیک است که با تفنگ، بالای سر اسیر ایستاده و عکس یادگاری برداشته و زیرش نوشته پدر رضا خان است. پدر و پسر اهل ‌مشروب و تریاک بودند. داداش‌بیگ‌ها اصولا  ایرانی هم به حساب نمی‌آمدند و پسوند «بیگ»، مازندرانی نبود بلکه از گرجستان و قفقاز بود.
رضا خان در دوره مظفرالدین شاه، مثلا بیست ساله بوده است. اکثر قزاق‌ها، زورگو و منفور مردم بودند. هر جا می‌رفتند، اموال مردم را می‌خوردند و می‌شکستند و شرارت می‌کردند و صورت حساب نمی‌پرداختند و معمولاً قهوه خانه‌ها و کاروانسراها به قزاق‌های ایرانی و فرماندهان روس آن‌ها باج می‌دادند و از دست آن‌ها شاکی و البته بی‌پناه بودند.
رضاخان در جوانی از این قبیل شرارت‌ها و تجاوزات یا شرب خمر و بدمستی و باج‌گیری و قمار بازی و این قبیل لات بازی‌ها  زیاد داشته، این تیپ شوشکه‌کش ها، شرور و لات منش جلوی مردم بیچاره بودند و نزد فرماندهان روس خود، ذلیل بودند. او هم برای سربازان و رده‌های پایین‌تر، خشن و بد رفتار بوده و برای گرفتن درجه در سپاه قزاق و بدست آوردن دل افسرها، هر کاری می‌کرده است.
هویت رضا پهلوی همیشه به نوع سلاح سازمانی‌اش بود. شخصیتی نداشت، عاملی فرمانبر و المامورمعذور که شهرتش همان «رضا شصت تیر» و بعدها «رضا ماکسیم» بوده است. درواقع، همیشه در حکم یک شماره سلاح بوده است.

[ADMIN]

رضا پهلوی ، زمان نهضت مشروطه ، کجاست و چه می‌کند؟ زندگی شخصی‌اش چطور بوده؟ در عصر مشروطه چه می‌کرده؟
چاکری می‌کرد، مردم را می‌زد و مزد و درجه و اضافه حقوق می‌گرفت و وضعش که بهتر می‌شد هرچند وقت، یک زن تازه می‌گرفت. اولین ازدواجش در این دوره بوده است.
مگر چند ازدواج داشته؟
غیر از روابط پنهان با بعضی زنان که گاه سال‌ها بعد فرزندی محصول این روابط پیدا شده که ادعا می‌کردند بچه او هستند (دست کم سه مدعی که توسط رژیم با پول یا زور مجبور به سکوت شده بودند و بعد افشا شد) علاوه بر آن، او پنج ازدواج علنی داشته است. در چهار زن او که اختلافی نیست.
در شغل نظامی‌گری‌اش هم، ایشان حکم یکی از چماق‌های دربار قاجار را داشت که زمانی تحت امر افسران روس، مشغول تعقیب و سرکوبی مشروطه‌خواهان بود و بعدها هم آلت فعل انگلیسی‌ها در سرکوب ملتش.
در دوران محمدعلی شاه و قلع و قمع مشروطه‌خواهان، رضا پهلوی درخدمت ارتشی است که سر مجاهدان را از بدنشان جدا می‌کردند و در توبره به تهران می‌فرستادند. هر جا خبری از کشتار آزادی‌خواهان بود سروکله‌اش پیدا بود.
در محاصره تبریز علیه ستارخان و باقرخان، فرمانده مسلسل‌چی‌ها است. در کشتار انقلابیون جنگل و میرزا کوچک، دستش به خون مجاهدان آلوده است، در سرکوب نهضت کلنل تقی خان پسیان در خراسان و خلاصه هر جا جنایت و آدم‌کشی هست او هست. شیخ محمد خیابانی به دست همین نیروی قزاق به شهادت رسید در ماه‌هایی که رضاخان فرمانده کل قزاق‌ها و آماده برای کودتای لندن می‌شد.

[ADMIN]

عرض کردم  ابتدا سال‌ها برای دربار و روسیه، هموطنانش را می‌کشت سپس سال‌ها در خدمت انگلیسی‌ها کشتار کرد تا ایران را به کنترل کامل آنها درآورد. در همین حصر اقتصادی و نظامی تبریز، چه کسانی یاران ستارخان و باقرخان را در سرمای زمستان با پای برهنه در بیابان می‌‌بردند و اسیران را سر می‌بریدند؟ رضاخان، یک عمر در سپاه استبداد و استعمار، خون ریخت تا عاقبت به‌عنوان گماشته غرب در راس رژیم جدید استبداد قرار گرفت. 
بالاخره چگونه توانستند تبریز را سرکوب کنند؟ و رضا پهلوی چکاره بود؟
نتوانستند. حدود یک سال، شهر را محاصره و تحریم و بمباران کردند اما جبهه مقاومت از هم نپاشید. یک دنیا جنایت علیه مشروطه‌خواهان کردند اما نتوانستند. ستار و باقر و بقیه مجاهدان مقاومت مردمی، شهر را علیرغم یازده ماه گرسنگی حفظ کردند.
ستارخان و باقرخان چه تیپ رجالی بودند؟ این دو سردار، از جمله نمادهای انقلاب‌ مشروطه شده‌اند اما در تبلیغات بعضی گروه‌های مثلا ملی‌گرا یا چپ و... مورد استفاده‌های شبه روشنفکری جریانات متعارضی قرار گرفته‌اند.
این بلا بر سر تحلیل کل نهضت مشروطه آمده است و تحریف‌های تبلیغاتی و سیاسی ایدئولوژیک متعددی در مورد آن اعمال شد. به یک حرکت دینی-مردمی برچسب‌های دروغ غیردینی و شبه روشنفکری غربی زدند.
ستارخان صریحاً و به تکرار اعلام می‌کرد که به فتوای مرجعیت نجف از جمله آخوند خراسانی وارد جهاد شده و دست از نبرد مقدس علیه اشغالگران خارجی و استبداد حاکمیت بر نخواهد داشت. بعدها هم یعنی پس از به اصطلاح پیروزی صوری مشروطیت، به دست همان جریان نفوذی در مشروطه‌خواهان در تهران، مجروح و خلع سلاح و سپس شهید شد و پیکرش را به وصیت خودش به کربلا و حرم سیدالشهدا علیه السلام بردند. قاتلان ستارخان، همان قاتلان شیخ فضل الله نوری یعنی امثال یپرم خان ارمنی، تروریست اسلام‌ستیز بودند.
باقرخان، کسی است که پس از حماسه تبریز و پس از خیانت در پشت جبهه مشروطه خواهی، در جنگ جهانی اول با نیروهایش در کنار نیروهای مسلمان ایرانی و عثمانی به جهاد علیه روسیه و انگلیس در ایران و عراق رفت و در مسیر بازگشت ظاهراً توسط نفوذی‌ها به شهادت رسید.

[ADMIN]

عرض می‌کردم چگونه رضاخان همه جا در صف دشمنان آزادی و استقلال کشور بوده است. در عملیات علیه قیام اسلامی تبریز، رضا پهلوی فرمانده واحد مسلسل قزاق‌ها علیه جنبش بود و به‌حدی شهر را در محاصره و تحریم و قحطی و گرسنگی نگاه داشتند که زیر آتشباری، مردم مظلوم یونجه می‌خوردند تا از گرسنگی نمیرند اما در برابر محاصره، بمباران، قحطی، بیماری، سرما، خیانت و اشغال با استناد به حکم مرجعیت شیعه مقاومت کردند و تسلیم نشدند. 
گفتید اشغال، بنظر می‌رسد ارتش روس و انگلیس در ایران از نهضت مشروطه، سوء استفاده در جهت اشغال کامل کشور کردند، نه؟
انگلیس و روسیه که بخش‌های مهمی از خاک کشور را از قبل، اشغال کرده بودند و در حکومت هم نفوذ جدی داشتند. اما پس از مشروطه در پشت جبهه بعضی جریانات مشروطه‌خواه هم کاملا نفوذ داشتند. ضمنا فراموش نکنید که جنگ جهانی اول و همین طور کشف نفت در ایران و فروپاشی دو امپراتوری در همسایگی ما یعنی روسیه تزاری و عثمانی، همه این‌ها نقش اساسی در آنچه بر سر ایران و قیام مشروطیت آمد، داشتند.
آمریکایی‌ها چه؟
هنوز نه به‌طور جدی. آن‌ها تازه سروکله‌شان پیدا شده بود و هنوز فرصت حضور و ظهور علنا استکباری در ایران نیافته بودند و تظاهر رسمی آن‌ها چیز دیگری بود. مثلا در همین تبریز، هوارد باسکرویل آمریکایی که مبلغ مسیحیت بود و آموزش‌های ویژه نظامی و سیاسی دیده بود و داده بود و در پوشش فعالیت آموزشی در تبریز به‌عنوان یک پروتستان تبشیری و معلم مدرسه معمولی فعالیت می‌کرد و یادتان نرود که کسروی را همین تیپ‌ها ابتدا کشف و حمایت کردند، در محاصره تبریز کشته شد. بعید است چنین نمونه‌هایی واقعا نگران ایران بوده باشند. بالاخره آمریکایی‌ها خیلی دیرتر از انگلیسی‌ها و روس‌ها رسیده بودند و باید در آشوب‌های  ایران و منطقه راه‌هایی برای نفوذ آینده می‌یافتند و یافتند. راجع‌به همین آدم هم قضاوتی ندارم ولی از او یک مجاهد آمریکایی مشروطه‌خواه ساخته‌اند! او درتبریز، با تبلیغ تاریخ اروپا و آمریکا فرهنگ‌سازی می‌کرد و می‌کوشید بچه مسلمان‌ها را  مسیحی کند اما آمریکا آن وقت هنوز محتاط و پوشیده عمل می‌کرد و دو چهره بود.

[ADMIN]

منبع

[جهت مشاهده لینک و ثبت نام کلیک کنید]

[ADMIN]

در همین رابطه میتوانید کتاب شاه دزد را از لینک زیر دانلود کنید

[جهت مشاهده لینک و ثبت نام کلیک کنید]