گزارش عيني خراسان از اولين شهر خشتي خراسان بزرگ - نسخه‌ی قابل چاپ +- مشاوره خانواده آنلاین رایگان عطاملک (https://atamalek.ir) +-- انجمن: شهرستان جوین (https://atamalek.ir/forum-9.html) +--- انجمن: آثار و مفاخر (https://atamalek.ir/forum-13.html) +--- موضوع: گزارش عيني خراسان از اولين شهر خشتي خراسان بزرگ (/thread-373.html)

گزارش عيني خراسان از اولين شهر خشتي خراسان بزرگ - ADMIN - ۱۳۹۰-۳-۲۱ جوين در قديم ولايتي بزرگ بود که از جنوب به ولايت بيهق، از غرب به بسطام، از شمال به جاجرم و اسفراين و از شرق به نيشابور منتهي مي شد. جوين عربي شده (معرب) واژه «گويان» است و مقدسي در قرن چهارم هجري، نام گويان را براي اين ناحيه به کار برد.اين منطقه از قديم به علت خاک حاصل خيز و شرايط اقليمي مغلوب، محيطي مساعد براي کشاورزي و ايجاد کانون هاي زيستي و مراکز جمعيتي بوده است. از سوي ديگر دشت جوين گذرگاهي طبيعي و مناسب را براي ارتباط بين مراکز فرهنگي و تمدني شرق و غرب ايجاد کرده است و اولين شهر خشتي خراسان بزرگ دراين منطقه بنا شد، به طوري که قسمتي از راه بازرگاني خراسان موسوم به «جاده ابريشم» که نيشابور را به بسطام متصل مي کرد، از اين دشت عبور مي کرده است. گذشته از عوامل طبيعي و اقليمي، عوامل مذهبي و اعتقادي نيز در شکل گيري کانون هاي جمعيتي فرهنگي دشت جوين نقش موثري داشته است که آرامگاه هاي معصوم زادگان و بزرگان مذهبي و مساجد مربوط به دوره هاي مختلف اسلامي که در سطح دشت قرار دارد، دليلي بارز بر اين ادعاست. اولين شهر خشتي خراسان بزرگ در اين منطقه احداث شد که اکنون بقاياي آن به پيست موتورسواران تبديل شده است.در ۷۹ کيلومتري شمال سبزوار و غرب شهر نقاب و مجاور روستاي حاجي آباد، بقاياي شهر تاريخي آق قلعه قرار دارد. بقاياي به جا مانده از اين برش، معماري چينه اي و خشتي را حکايت مي کند که ايستايي بارو از بيرون به صورت مايل و از داخل به صورت قائم و شامل مرد گرد يا سربازگرد بوده است.اين معماري مربوط به دوره ايلخاني است و شايد بتوان گفت تنها معماري در سبزوار است که بناي آن داراي کتيبه است.عناصري که آق قلعه را از حالت قلعه خارج کرده است و به يک شهر نزديک مي کند عبارت است از: ربض، خندق، ۴۱ برج و بارو، شارستان در ضلع شمالي و کهندژ در ضلع جنوبي بنا چون فضاهاي کالبدي مذکور در اين محل موجود است لذا مي توان آن را به عنوان شهر ناميد نه قلعه هر چند که در متون مذکور قلعه ذکر شده است. مصالح برج و بارو از خشت و گل است و داراي دروازه هايي در اضلاع شمالي شرقي و غربي بوده است. ورود به دروازه از داخل برج صورت مي گرفته و اين برج به نسبت نيم برج ها و برج هاي ديگر قطورتر است. با عنايت به اين مورد بايد در روبه روي هر دروازه، پل معلقي وجود داشته باشد مانند پل ورودي به کهندژ طابران توس. دروازه کهندژ هم از داخل صورت مي گرفته که آثار آن بر بقاياي معماري محل مشهود است. در کهندژ ابنيه بعضا سه اشکوبه و تماما دو اشکوبه است، آب اين شهر از قنات و احتمالا چاه تأمين مي شده است. آثار رشته چاه هاي قنات در آن مشهود است. اين که آيا در زمان حيات شهر خندق آبگيري شده يا خير نيازمند کاوش است. بر اساس گمانه زني باستان شناسي انجام شده در سال ۶۵ ضلع شمالي شارستان از معماري کمتري برخوردار است لذا عرصه مسکوني آق قلعه شامل شمال آن نمي شود هر چند که بهتر است کاوش ژئوفيزيک در تمام شارستان انجام و سپس کاربري بر آن در نظر گرفته شود. در مرکز شارستان مسجدي با پلان مستطيل شکل از مصالح، آجر و گچ مشهود است. اين مسجد از نوع يک ايواني است که گنبد خانه آن پشت ايوان قرار گرفته است. طاق ايوان جناغي است و در طرفين ايوان مناره اي آجري با تزئينات آجري لوزي و خفته راسته قرار گرفته است. پلان گنبد خانه مربع است و درگاهي در اضلاع شرقي و غربي در ارتباط با شبستان وجود دارد و براي تبديل پلان مربع به ۸ ضلعي با استفاده از قاعده سکنج پلان به ۸ ضلعي تبديل و سپس به ۱۶و ۳۲ و با ايجاد گنبد به شکل گردچين پوشش شده است. گريوار گنبد داراي کتيبه اي به خط ثلث در زمينه لاجوردي است که از ضلع جنوبي سوره جمعه با بسم ا... الرحمن الرحيم آغاز شده و در برگيرنده تمام اضلاع گنبدخانه است. شبستان ها داراي ۲ستون عرضي به شکل مربع و چهار ستون طولي است. در وسط ديوار جنوبي شبستان محراب وجود دارد. قرينه اين محراب در اين مسجد در ضلع غربي موجود است. در اين مسجد ۳ محراب وجود دارد. لباف خانيکي باستان شناس با توجه به داده هاي باستان شناسي حاصل از گمانه زني باستان شناسي، قدمت اين مسجد را هم دوره با گنبد سلطانيه زنجان و مقارن حکومت الجايتو دانسته است.بر اساس مشاهدات گزارشگر اعزامي خراسان به شهرستان جوين، جاده جوين به خراسان شمالي و سمنان از ميان شهر باستاني آن قلعه عبور مي کند و در واقع شهر را به دو قسمت تقسيم مي کند؛ در قسمت جنوبي اين جاده مسجد آق قلعه و قسمت نارنج قلعه يا حاکم نشين شهر باستاني قرار مي گيرد. قسمت حاکم نشين دو طبقه بوده که هنوز هم بخشي از آثار معماري آن باقي مانده است ولي قسمتي از شهر باستاني که در شمال جاده قرار مي گيرد، به صورت همکف و يک طبقه بوده که هم اکنون هيچ اثري از آن روي سطح باقي نمانده است. البته ممکن است در لايه هاي زيرين زمين آثاري وجود داشته باشد که نيازمند تحقيقات و کاوش است.انجام فعاليت هاي کشاورزي تخريب اين قسمت از شهر آق قلعه را سرعت بخشيده است.امروز از اين شهر باستاني که به روايتي اولين شهر خشتي استان خراسان بزرگ است، نه تنها محافظت نمي شود بلکه اين منطقه به پيست موتورسواران جوان نيز تبديل شده است. جوانان با موتور خود اين اثر ارزشمند و در واقع نشان دهنده پيشينه و تاريخ تمام خراساني ها را هر روز آسيب پذير تر از ديروز مي کنند. مهم ترين معضلات مهم ترين معضلات کنوني شهر باستاني آق قلعه، تجاوز کشاورزان به حريم شهر و جولان موتورسواران در درون شهر است.اين اعتقاد رئيس اداره ميراث فرهنگي صنايع دستي و گردشگري شهرستان جوين است. «محسن برآبادي» درباره اعتبار مورد نياز براي مرمت و حفاظت از بنا به خراسان مي گويد: براي مرمت و حفاظت از اين شهر تاريخي اعتبار ملي و ميلياردي نياز است و با بودجه فعلي امکان اين فعاليت ها وجود ندارد. ولي در حال پي گيري هستيم تا حداقل قسمتي از شهر باستاني را مرمت کنيم. همچنين مرمت مسجد آق قلعه که از سال ۷۳-۷۲ شروع شده تقريبا به پايان رسيده است.وي با اشاره به تخريب شهر در گذشته توسط کشاورزان، تصريح مي کند: اکنون بيشتر کشاورزان را از حريم شهر به بيرون منتقل کرده ايم تا حداقل اين مجموعه تاريخي بيش از اين تخريب نشود.برآبادي برخورد با موتورسواران درون شهر را وظيفه شهرداري در نيروي انتظامي مي داند و اظهار مي دارد: از سال ها قبل جوانان شهر اين شهر باستاني را به پيست موتورسواري تبديل کرده اند و ما نيز پي گير اين موضوع هستيم ولي با توجه به اين که اداره ميراث فرهنگي صنايع دستي و گردشگري قدرت اجرايي ندارد با شهرداري و نيروي انتظامي مکاتبه کرده ايم و ان شاء ا... در روزهاي آينده اين موضوع حل خواهد شد تا در آينده با تخصيص اعتبار و فنس کشي اطراف محوطه شهر، از اين منطقه به طور کامل حفاظت شود. حتي در اين باره قول هايي نيز از مسئولان استان گرفته شده است تا در سال ۸۹ با محوطه سازي مسجد آق قلعه تا شعاع ۲۰۰ تا ۳۰۰ متري آن، بتوانيم بسياري از معضلات همچون تردد موتورسوارها را حل کنيم.وي مي افزايد: همچنين پيشنهاد کرده ايم يکي از دروازه هاي شهر بازسازي شود که در اين صورت علاوه بر حضور بيشتر مسئولان نيروي انتظامي و شهرداري شهر نقاب، خود موتورسواران نيز کمتر حاضر مي شوند از اين شهر باستاني به عنوان پيست استفاده کنند.رئيس اداره ميراث فرهنگي صنايع دستي و گردشگري در پاسخ به اين سوال که به نظر مي رسد بعضي از دام داران با کشيدن فنس در کنار ديوار شهر باستاني آق قلعه مشغول نگهداري دام هستند، مي گويد: شايد به طور مقطعي بعضي از افراد اقدام به نگهداري دام کنند ولي اين مسئله به صورت دائمي وجود ندارد. البته اين مشکل اصلي نيست و آسيب جدي به شهر نمي رساند و اين يکي دو نفر را مي توان از آن جا منتقل کرد. مسئله اصلي همان فعاليت هاي کشاورزي و تردد موتورسواران هستند.مسجد آق قلعه هم اکنون براي برگزاري مجالس مذهبي مختلف همچون مراسم دعاي ندبه استفاده مي شود.برآبادي با اشاره به اين مجالس، اضافه مي کند: اين مسجد در حال حاضر داراي هيئت امناست و چون با برگزاري اين گونه مراسم که استقبال خوبي هم از آن ها مي شود، به مسجد رسيدگي مي شود، ما نيز با برگزاري اين مجالس مخالفتي نکرده ايم ولي پس از مرمت کامل مسجد کاربري جديد آن تعريف خواهد شد تا مشخص شود آيا کاربري آن مسجد باقي خواهد ماند يا مثلا کاربري آن به صورت فرهنگي درخواهد آمد.همچنين به نظر مي رسد احداث کمربندي شهر نقاب بر اين شهر باستاني نيز اثر مي گذارد. چون برآبادي در اين باره تصريح مي کند: با احداث اين کمربندي، تردد از جاده جوين به استان خراسان شمالي و استان سمنان کاهش مي يابد و اين امر باعث مي شود کنترل بقاياي باقي مانده از شهر آق قلعه آسان تر شود. RE: گزارش عيني خراسان از اولين شهر خشتي خراسان بزرگ - ADMIN - ۱۳۹۰-۳-۲۱ ما چند سال هستا که داریم داد میزنیم به این و اون میگیم بابا این طرز برخورد با یک مکان باستانی نیست. مثل این میمونه که تو مسجد جامع اصفهان بیان مراسم .... برگزار کنند. حالا ببینیم داد روزنامه خراسان به کجا میرسه....!