استغفار عمل بسیار پسندیده و خوبی در نزد خداوند است. همان طور که برخی از آیات قرآنی این مطلب را بیان نموده و موید آن می باشد.
وَ مَا کان اللّه لِیُعَذّبهم و انتَ فیهِم و ما کان اللّه مُعذّبهُم وَ هُم یَستَغفرون

( (ای پیامبر) تا تو در میان آنها هستی، خداوند آن ها را مجازات نخواهد کرد؛ و (نیز) تا استغفار می کنند، خدا عذابشان نمی کند )

متاسفانه مردم حتی متدینین و نیکان، از معصیت بودن بسیاری از اعمال خود غافل اند و به گناه بودن آن ها توجه ای ندارند، لذا خواندن دعا ها و دقت در مضامین استغفارات در این ارتباط بسیار مفید است.
و اما توبه ی صحیح و کامل، توبه ی عملی است.

شخص تائب نخست باید با اندیشیدن به گذشته و به یاد آوردن خسران ها و گناهانی که مرتکب شده، به جبران آن ها پرداخته و هر دِینی را که به گردن دارد بپردازد. یعنی تا آنجا که در خاطر دارد و ذهنش یاری می کند، اگر حق الناس به گردن دارد، جبران نموده و چنان چه مرتکب ظلمی شده است، حلالیت بطلبد. جبران حق الله نیز همین طور است، باید قضای نمازها و روزه های فوت شده ی خویش را به جای آورد.
در واقع شخص تائب باید یک ندامت و پشیمانی کامل و حقیقی به دست آورد و با خود عهد نماید که دیگر در پی اعمال ناشایست گذشته نرفته و واقعا ترک گناه کند.
بعد از این اعمال، به جای آوردن نماز توبه ی روز یک شنبه ذی القعده که منتسب به رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بوده و برای مقبول شدن توبه و آمرزش معاصی مفید است، توصیه می گردد. البته خواندن این نماز فقط محدود به ماه ذی القعده نبوده و در هر یک شنبه ای از سال می توان از آن بهره جست، لیکن خواندن آن در ماه ذی القعده افضل است.
استاد ما مرحوم آقای انصاری رضوان الله علیه در باب آداب خواندن این نماز می فرمودند: اگر حال توبه دارید خوب است، اما اگر این حال را ندارید ابتدا آن را تحصیل نمایید. و برای تحصیل آن، هر روز در ساعتى معين و در جاى خلوت، افرادى را كه قبلاً مى‏ شناختيد و از دنيا رفته‏ اند به ياد آورده، فكر كنيد الآن كجا رفته ‏اند؟ و در آنجا به چه چيز احتياج دارند؟ همين طور فكر را ادامه دهید تا به تدریج حال انزجار از دنيا در درونتان پيدا شود، سپس نماز مذکور را بخوانید.
علاوه بر این، به سبب آنکه ممکن است خسران هایی را از یاد برده و در جهت رفع آن اقدامی ننموده باشیم، برای تکمیل توبه، خواندن دعای روز دوشنبه خوب است، زیرا مضمون آن به زبان آوردن معاصی گذشته و درخواست از اله بی نیاز برای ادای مظلمه هایی است که در حق بندگانش به گردن داریم.
در مجموع و در همه ی احوال خواندن مناجات خمس عشره که منتسب به حضرت زین العابدین علیه السلام می باشد توصیه می گردد. سالک به تناسب حال خویش می تواند هر کدام از آن مناجات ها را برگزیده و با آن مانوس گردد و در این مورد که هدف توبه است، می توان مناجات تائبین را ورد خود قرار داد.
استغفاری هم از امیر المومنین علیه السلام نقل شده که حاوی هفتاد بند می باشد و اگر کسی آن را با توجه بخواند، آثار عجیبی از آن خواهد دید. حضرت امیر علیه السلام این استغفار را بعد از نماز صبح می خوانده اند ولی اگر کسی موفق به خواندن آن در هنگام صبح نشد می تواند آن را بعد از نماز عصر بخواند.
این مطالبی که عرض شد اقل دستورات است تا باعث مأیوس شدنتان نگردد. در عین حال روایت شده حضرت امیرالمومنین علیه السلام از مردی شنیدند که می گوید: استغفرالله. در این هنگام خطاب به او فرمودند: مادرت به عزایت بنشیند، آیا حد و اندازه ی استغفار را می دانی؟ سپس فرمودند: استغفار درجه و جایگاه علیین و بلند مرتبگان و مشتمل بر شش معنا است:
1 - پشیمانی از افعال و کردار گذشته.
2 - تصمیم برای برنگشتن به اعمال ناپسند.
3 - برگرداندن حقوق مردم به خودشان.
4 – به جای آوردن واجباتی که از تو فوت شده است.
5 – آب کردن گوشت هایی که از راه حرام و معصیت در تو روئیده است، از طریق عبادت.
6 – چشاندن الم و زحمت اطاعت به خویش همان گونه که لذت گناه و معصیت را چشیده است.
تا اینجا در مورد راه و روش توبه سخن گفته شد اما سوال اینجاست که چگونه می توان صحت توبه ی خویش را تشخیص داد؟
[b]هرگاه انسان توبه نمود و پس از آن ، عمل ناپسند خود را به یاد آورد، اگر درونش حال ندامت پدیدار شد، علامت این است که توبه اش صحیح بوده، اما اگر هنگام یادآوری عمل گذشته ی خویش، به جای آن که ناراحت شود، لذت آن عمل را به یاد آورد، باید بداند توبه اش هنوز در درگاه حق تعالی مقبول واقع نشده است.
با این همه، به یاد داشتن این مطلب ضروری است که تا خداوند نخواهد، سعادت توبه ی کامل نصیب انسان نخواهد شد. هنگامی هم که نصیب می شود، باز اوست که باید ما را حفظ نماید تا به حال قبلی باز نگردیم.

منابع دسترسی به ادعیه:
نماز توبه ی روز یک شنبه ذی القعده: مفاتیح الجنان
دعای روز دو شنبه: مفاتیح الجنان، انیس الصادقین
مناجات خمس عشره: صحیفه ی سجادیه، مفاتیح الجنان
استغفار امیر المومنین (علیه السلام) : بحار الانوار جلد 87، البلدالامین، انیس الصادقین