۱۳۹۰-۱۲-۲۰، ۰۹:۴۱ عصر
نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در توسعه روستایی
علی سبحانی
هم زمان با رشد شتاب ناک کاربری فناوری اطلاعات و ارتباطات در تمامی شئون حیات بشر در اوایل قرن بیست و یکم و پدیداری مفهوم جامعه اطلاعاتی (INFORMATION SOCIETY)، معضل تازه ای نیز رخ نمود و عبارت «شکاف دیجیتالی» به فرهنگ واژگان فناوری اطلاعات و ارتباطات و از آن مهم تر تحقیقات جامعه شناختی راه یافت. صحبت از فاصله ای بود میان دارا و ندار و بهره مند و نابرخوردار در جهان مدرن؛ دره ای که روز به روز بیشتر میان مردم جهان فاصله می انداخت و فقیر و غنی را این بار در بهره مندی از مزایای فناوری اطلاعات و ارتباطات، از جمله اینترنت، تعریف می کرد.
به گزارش سبزوارما ،طبیعتا چنین شکافی را بلافاصله می شد بین جوامع شهری و روستایی شناسایی کرد.
با درک این فاصله طبقاتی جدید، توجه به لزوم توسعه ICT در روستاها جلب شد و به ویژه در کشورهایی که روستاها در بافت جمعیتی شان جایگاه مهم تری داشتند، دست به تجربیاتی در این زمینه زدند. یکی از نخستین اقدامات در هندوستان انجام شد. هندی ها به منظور قطع دست واسطه ها از سر راه فروش محصولات کشاورزی که نتیجه اش افت درآمد روستاییان بود و بعدها اطلاع رسانی به ویژه در زمینه روش های کشت و وضعیت آب و هوا، کامپیوترهای ازان قیمت و سهل الاستفاده ای را به روستاها بردند و به طور عملی، جنبه ای از خدمات متنوع ICT را در خدمت جوانع روستایی درآوردند. نمونه موفق هند کشورهای دیگری را هم به فکر تجربه روش های مشابه و مبتکرانه دیگری انداخت که ایران نیز یکی از این کشورها بود. در نهایت، تجربه استفاده از کاربردهای ICT در روستاها همه جا ثمربخشی خود را به اثبات رساند.
امروز دیگر جای هیچ شبهه ای نیست که فناوری اطلاعات و ارتباطات یکی از اولویت ها در فرآیند برنامه ریزی توسعه روستایی است. این فناوری با ایجاد جهش در انتقال اطلاعات و ارتباطات می تواند روستاها را از انزوا خارج کند و با از بین بردن مرزهای سنتی، نقش موثری در توسعه داشته باشد. اگر به مسائل و مشکلات موجود در روستاها در فرآیند توسعه روستایی توجه کنیم، ملاحظه خواهیم کرد که بسیاری از این مشکلات به طور مستقیم و غیرمستقیم ریشه در فقدان و یا ضعف ارتباطات و اطلاعات دارد.
مواردی همچون کاهش فاصله زندگی در شهر و روستا از جهات دسترسی به امکانات و در یک کلام «رفاه» و «افزایش کیفیت زندگی»، افزایش فعالیت های مولد و اشتغال در جوامع روستایی به عنوان یکی از معضلات دهه های اخیر در روستا ها و پی آمد آن، معکوس شدن روند مهاجرت به شهرها از جمله مزایایی است که فناوری اطلاعات و ارتباطات به جوامع روستایی هدیه می کند.
ااکنون در بسیاری از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه مزایای استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات به اثبات رسیده است. چرا که این فناوری می تواند با کاهش فاصله زندگی شهری و روستایی نقش موثری در تعادل و توازن شهر و روستا و نیز یکپارچگی شهر و روستا داشته باشد.
در ایران، روستاها به دلیل جمعیت کم و پراکنده، آستانه جمعیتی لازم را برای برخورداری از بسیاری امکانات و خدمات ندارند و همین موضوع باعث محرومیت آنها در برخی از زمینه شده است. در حالی که با توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات، روستاییان می توانند در روستای خود و بدون مراجعه به شهر و صرف هزینه و زمان، از این خدمات برخوردار شوند. خدمات اداری، تجاری، بانکی، خدمات بهداشتی- درمانی و خدمات آموزشی از جمله این موارد است. برای مثال، در حال حاضر بسیاری از روستاها به دلیل جمعیت کم فاقد مدارس راهنمایی و متوسطه هستند و در برخی از روستاها به دلیل کاهش جمعیت (و در نتیجه کاهش جمعیت دانش آموز) مدارس موجود برچیده می شود. با توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات و آموزش مجازی ضمن اینکه می توان دانش آموزان را از آموز راهنمایی و متوسطه بهره‌مند کرد، با ایجاد رونق در روستاها و کاهش فاصله زندگی شهری و روستایی، می‌توان مهاجرت ها را تعدیل و زمینه افزایش جمعیت را در روستاها فراهم نمود. این موضوع در مورد آموزش های دانشگاهی نیز صادق است.
یکی از دیگر از مسائل مهم روستاهای کشور، پایین بودن بهره‌وری در تولید محصولات کشاورزی است. این مشکل بیشتر ناشی از ضعف دانش و آگاهی کشاورزان و نداشتن نظام ترویجی مناسب است. با توجه تعدد و پراکندگی روستاهای کشور و مسائل مربوط به ترویج کشاورزی، فناوری اطلاعات و ارتباطات می تواند ترویج کشاورزی و انتقال دانش و فنون به کشاورزان و بهره برداران را بسیار تسهیل کرده و نقش موثری در ارتقای بهره‌وری و افزایش تولید و درآمد کشاورزان داشته باشد.
در زمینه توسعه فرهنگی، یکی از مشکلات روستاها نداشتن دسترسی لازم به محصولات فرهنگی از جمله کتاب، نشریات، فیلم، مطبوعات و سایر مواد فرهنگی است. توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات می تواند دسترسی روستاییان را به این محصولات بسیار تسهیل نماید و نقش موثری در توسعه فرهنگی و ارتقای آگاهی های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی آنها داشته باشد.
بازاریابی محصولات کشاورزی و صنایع دستی و کاهش نقش واسطه ها در این زمینه از جمله چالش های موجود در زمینه توسعه اقتصادی و افزایش درآمد روستاییان محسوب می‌شود. از طریق فناوری اطلاعات و ارتباطات می توان به بازاریابی محصولات کشاورزی و صنایع دستی کمک نمود و نیز با کاهش نقش واسطه ها می توان درآمد تولید کنندگان را افزایش داد و زمینه حمایت از مصرف کنندگان را فراهم ساخت.
توسعه گردشگری روستایی می تواند فرصت های جدیدی برای اشتغال و درآمد روستاییان ایجاد کند. ضعف اطلاع رسانی یکی از مهمترین مشکلات در این فرایند محسوب می شود. با معرفی جاذبه های گردشگری روستاها از طریق اینترنت می توان به توسعه گردشگری روستایی و تامین خدمات مورد نیاز گردشگران کمک کرد.
با توجه به اهمیت فناوری اطلاعات و ارتباطات در توسعه روستایی و وجود تجربه های موفق در این زمینه در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، ایران نیز اقداماتی را در زمینه توسعه ICT روستایی در دستور کار قرار داده و می توان گفت تاسیس دفاتر خدمات ICT روستایی، نمونه مناسبی برای توسعه بوده است. اما همچنان می توان به ضعف در این زمینه اشاره کرد و گفت راه نرفته در روستاهای ما بسیار زیاد است. به نظر می رسد با برنامه ریزی و هماهنگی سازمان ها و نهادهای مسوول و با بهره گیری از تجربیات جهانی می توان به توسعه فناوری اطلاعات و اطلاعات در نواحی روستایی کمک کرد.
خوشبختانه در برنامه چهارم توسعه به این موضوع توجه و در ماده 18 برنامه، «به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در روستا و ارائه خدمات متنوع با هدف ارتقای مهارت روستاییان و تمهید فرصت های شغلی» یکی از وظایف دولت در زمینه توسعه روستایی تعیین شد. در برنامه پنجم توسعه نیز ICT روستایی جایگاه دارد و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز به منظور توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در روستاها اقدامات رو به شتابی داشته و دارد. اما نگاه دقیق تر نهادهای قانون گذاری و نظارتی در این زمینه به ویژه در حوزه خدمات عمومی مخابراتی، می تواند به این روند رو به رشد شتابی فزاینده دهد.
توسعه و برخورداری از امکانات مناسب، هدیه ای نیست که مسوولان به روستاییان می دهند، بلکه حقی است که جامعه نجیب روستایی ایران قرن ها از آن محروم بوده است. احقاق این حق تاریخی، همان گونه که در سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی به آن اهتمام جدی شده است، وظیفه تک تک کسانی است که به حکومت عدل در ایران می اندیشند و به آن پایبندند.
علی سبحانی
هم زمان با رشد شتاب ناک کاربری فناوری اطلاعات و ارتباطات در تمامی شئون حیات بشر در اوایل قرن بیست و یکم و پدیداری مفهوم جامعه اطلاعاتی (INFORMATION SOCIETY)، معضل تازه ای نیز رخ نمود و عبارت «شکاف دیجیتالی» به فرهنگ واژگان فناوری اطلاعات و ارتباطات و از آن مهم تر تحقیقات جامعه شناختی راه یافت. صحبت از فاصله ای بود میان دارا و ندار و بهره مند و نابرخوردار در جهان مدرن؛ دره ای که روز به روز بیشتر میان مردم جهان فاصله می انداخت و فقیر و غنی را این بار در بهره مندی از مزایای فناوری اطلاعات و ارتباطات، از جمله اینترنت، تعریف می کرد.
به گزارش سبزوارما ،طبیعتا چنین شکافی را بلافاصله می شد بین جوامع شهری و روستایی شناسایی کرد.
با درک این فاصله طبقاتی جدید، توجه به لزوم توسعه ICT در روستاها جلب شد و به ویژه در کشورهایی که روستاها در بافت جمعیتی شان جایگاه مهم تری داشتند، دست به تجربیاتی در این زمینه زدند. یکی از نخستین اقدامات در هندوستان انجام شد. هندی ها به منظور قطع دست واسطه ها از سر راه فروش محصولات کشاورزی که نتیجه اش افت درآمد روستاییان بود و بعدها اطلاع رسانی به ویژه در زمینه روش های کشت و وضعیت آب و هوا، کامپیوترهای ازان قیمت و سهل الاستفاده ای را به روستاها بردند و به طور عملی، جنبه ای از خدمات متنوع ICT را در خدمت جوانع روستایی درآوردند. نمونه موفق هند کشورهای دیگری را هم به فکر تجربه روش های مشابه و مبتکرانه دیگری انداخت که ایران نیز یکی از این کشورها بود. در نهایت، تجربه استفاده از کاربردهای ICT در روستاها همه جا ثمربخشی خود را به اثبات رساند.
امروز دیگر جای هیچ شبهه ای نیست که فناوری اطلاعات و ارتباطات یکی از اولویت ها در فرآیند برنامه ریزی توسعه روستایی است. این فناوری با ایجاد جهش در انتقال اطلاعات و ارتباطات می تواند روستاها را از انزوا خارج کند و با از بین بردن مرزهای سنتی، نقش موثری در توسعه داشته باشد. اگر به مسائل و مشکلات موجود در روستاها در فرآیند توسعه روستایی توجه کنیم، ملاحظه خواهیم کرد که بسیاری از این مشکلات به طور مستقیم و غیرمستقیم ریشه در فقدان و یا ضعف ارتباطات و اطلاعات دارد.
مواردی همچون کاهش فاصله زندگی در شهر و روستا از جهات دسترسی به امکانات و در یک کلام «رفاه» و «افزایش کیفیت زندگی»، افزایش فعالیت های مولد و اشتغال در جوامع روستایی به عنوان یکی از معضلات دهه های اخیر در روستا ها و پی آمد آن، معکوس شدن روند مهاجرت به شهرها از جمله مزایایی است که فناوری اطلاعات و ارتباطات به جوامع روستایی هدیه می کند.
ااکنون در بسیاری از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه مزایای استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات به اثبات رسیده است. چرا که این فناوری می تواند با کاهش فاصله زندگی شهری و روستایی نقش موثری در تعادل و توازن شهر و روستا و نیز یکپارچگی شهر و روستا داشته باشد.
در ایران، روستاها به دلیل جمعیت کم و پراکنده، آستانه جمعیتی لازم را برای برخورداری از بسیاری امکانات و خدمات ندارند و همین موضوع باعث محرومیت آنها در برخی از زمینه شده است. در حالی که با توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات، روستاییان می توانند در روستای خود و بدون مراجعه به شهر و صرف هزینه و زمان، از این خدمات برخوردار شوند. خدمات اداری، تجاری، بانکی، خدمات بهداشتی- درمانی و خدمات آموزشی از جمله این موارد است. برای مثال، در حال حاضر بسیاری از روستاها به دلیل جمعیت کم فاقد مدارس راهنمایی و متوسطه هستند و در برخی از روستاها به دلیل کاهش جمعیت (و در نتیجه کاهش جمعیت دانش آموز) مدارس موجود برچیده می شود. با توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات و آموزش مجازی ضمن اینکه می توان دانش آموزان را از آموز راهنمایی و متوسطه بهره‌مند کرد، با ایجاد رونق در روستاها و کاهش فاصله زندگی شهری و روستایی، می‌توان مهاجرت ها را تعدیل و زمینه افزایش جمعیت را در روستاها فراهم نمود. این موضوع در مورد آموزش های دانشگاهی نیز صادق است.
یکی از دیگر از مسائل مهم روستاهای کشور، پایین بودن بهره‌وری در تولید محصولات کشاورزی است. این مشکل بیشتر ناشی از ضعف دانش و آگاهی کشاورزان و نداشتن نظام ترویجی مناسب است. با توجه تعدد و پراکندگی روستاهای کشور و مسائل مربوط به ترویج کشاورزی، فناوری اطلاعات و ارتباطات می تواند ترویج کشاورزی و انتقال دانش و فنون به کشاورزان و بهره برداران را بسیار تسهیل کرده و نقش موثری در ارتقای بهره‌وری و افزایش تولید و درآمد کشاورزان داشته باشد.
در زمینه توسعه فرهنگی، یکی از مشکلات روستاها نداشتن دسترسی لازم به محصولات فرهنگی از جمله کتاب، نشریات، فیلم، مطبوعات و سایر مواد فرهنگی است. توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات می تواند دسترسی روستاییان را به این محصولات بسیار تسهیل نماید و نقش موثری در توسعه فرهنگی و ارتقای آگاهی های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی آنها داشته باشد.
بازاریابی محصولات کشاورزی و صنایع دستی و کاهش نقش واسطه ها در این زمینه از جمله چالش های موجود در زمینه توسعه اقتصادی و افزایش درآمد روستاییان محسوب می‌شود. از طریق فناوری اطلاعات و ارتباطات می توان به بازاریابی محصولات کشاورزی و صنایع دستی کمک نمود و نیز با کاهش نقش واسطه ها می توان درآمد تولید کنندگان را افزایش داد و زمینه حمایت از مصرف کنندگان را فراهم ساخت.
توسعه گردشگری روستایی می تواند فرصت های جدیدی برای اشتغال و درآمد روستاییان ایجاد کند. ضعف اطلاع رسانی یکی از مهمترین مشکلات در این فرایند محسوب می شود. با معرفی جاذبه های گردشگری روستاها از طریق اینترنت می توان به توسعه گردشگری روستایی و تامین خدمات مورد نیاز گردشگران کمک کرد.
با توجه به اهمیت فناوری اطلاعات و ارتباطات در توسعه روستایی و وجود تجربه های موفق در این زمینه در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، ایران نیز اقداماتی را در زمینه توسعه ICT روستایی در دستور کار قرار داده و می توان گفت تاسیس دفاتر خدمات ICT روستایی، نمونه مناسبی برای توسعه بوده است. اما همچنان می توان به ضعف در این زمینه اشاره کرد و گفت راه نرفته در روستاهای ما بسیار زیاد است. به نظر می رسد با برنامه ریزی و هماهنگی سازمان ها و نهادهای مسوول و با بهره گیری از تجربیات جهانی می توان به توسعه فناوری اطلاعات و اطلاعات در نواحی روستایی کمک کرد.
خوشبختانه در برنامه چهارم توسعه به این موضوع توجه و در ماده 18 برنامه، «به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در روستا و ارائه خدمات متنوع با هدف ارتقای مهارت روستاییان و تمهید فرصت های شغلی» یکی از وظایف دولت در زمینه توسعه روستایی تعیین شد. در برنامه پنجم توسعه نیز ICT روستایی جایگاه دارد و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز به منظور توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در روستاها اقدامات رو به شتابی داشته و دارد. اما نگاه دقیق تر نهادهای قانون گذاری و نظارتی در این زمینه به ویژه در حوزه خدمات عمومی مخابراتی، می تواند به این روند رو به رشد شتابی فزاینده دهد.
توسعه و برخورداری از امکانات مناسب، هدیه ای نیست که مسوولان به روستاییان می دهند، بلکه حقی است که جامعه نجیب روستایی ایران قرن ها از آن محروم بوده است. احقاق این حق تاریخی، همان گونه که در سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی به آن اهتمام جدی شده است، وظیفه تک تک کسانی است که به حکومت عدل در ایران می اندیشند و به آن پایبندند.
