۱۳۹۰-۲-۳۱، ۱۱:۰۳ صبح
پارادايم سنگ بناي نظريه "تامس کوهن" درباره علم است که پس از طرح آن در کتاب "ساختار انقلاب هاي علمي" در حوزههاي مختلف علوم انساني و اجتماعي مورد استفاده قرار گرفت.
به عقيده کوهن خصوصيتي که علم را از غير علم متمايز ميسازد، وجود پارادايمي است که يک سنت علم عادي را حفظ کرده و استمرار ميبخشد. بر اين اساس مکانيک نيوتني، يک علم به حساب ميآيد، اما جامعهشناسي به دليل فقدان يک پارادايم هدايت کننده فعاليتهاي علمي، نميتواند به منزله علم شناخته شود.
با وجود نقش کليدي پارادايم در نظريه کوهن، وي تعريف دقيقي از اين اصطلاح ارائه نکرده و آن را به نحوي مبهم و در تعابيري متفاوت به کار برده است؛ به طوري که "مارگرت ماسترمن" بيش از 21 معنا براي پارادايم در آثار کوهن شناسائي کرده است. اما به طور خلاصه ميتوان گفت که به عقيده کوهن پارادايم مجموعه ويژهاي از مفاهيم، باورها، پيشپندارها، نظريهها، قوانين، ابزارهاي اندازه گيري و نحوه به کار گيري آنها، قواعد و موازين روششناختي و معرفتشناختي و بالاخره مجموعهاي از تعهدات مابعدالطبيعي و دستورالعملهاي شبه اخلاقي جامعه علمي است که به دانشمندان ميگويد چه چيزي مسئله است و بايد براي يافتن پاسخهايي براي آن به جست و جو بپردازند و اين پاسخها بايد در قالب کدامين مفاهيم و اصطلاحات صورت بندي شود و با کدام اصول و نظريهها هماهنگي داشته باشد تا پژوهش آنها منجر به رشد ثمر بخش علم عادي گردد.
با توجه به وجود پارادايم در علم عادي، دانشمنداني که در جامعه علمي خاصي مشغول به کارند، براي کاوش علمي از قوانين و موازين يکساني استفاده ميکنند و همين امر فعاليتهاي آنها را هماهنگ ميکند. لازم به ذکر است نقش پارادايم در پژوهشهاي علمي فراتر از نقش اجزايش بوده و حکم واحد يکپارچه را دارد که نقش آن را نميتوان با تحويل به اجزاء سازندهاش دريافت. اصول و قواعد يک پارادايم نه به صورت مجرد، مدون و مصرح، بلکه در حين آموزش و به صورت غير مستقيم از طريق کلاسهاي درس و آزمايشگاهها به عنوان يک سنت تربيتي فرا گرفته ميشود.
منابع: 1) کوهن، تامس، س. ساختار انقلابهاي علمي، ترجمه عباس طاهري، تهران، نشر قصه، 1383، پي نوشت.
2) چالمرز، آلن. ف، چيستي علم، درآمدي بر مکاتب علم شناسي فلسفي، ترجمه سعيد زيبا کلام، تهران، انتشارات علمي فرهنگي،1374، ص 115 – 119.
3) لازي، جان، درآمدي تاريخي به فلسفه علم، ترجمه علي پايا، تهران، انتشارات سمت، 1377، ص 270-272.
4) مقدم حيدري، غلامحسين، قياس ناپذيري پارادايم هاي علمي، تهران، نشر ني، 1385، ص 38 – 44.
5) زيباکلام، سعيد، علم شناسي کوهن و نگرش گشتالتي، فصلنامه حوزه و دانشگاه، شماره 34، سال نهم، بهار 1382.
