۱۴۰۰-۵-۳، ۰۱:۲۳ عصر
خاندان جوینی و مسجد آق قلعه
?زیبایی‌های معماری مسجد آق‌قلعه در دشت جوین
? رجبعلی لباف خانیکی، پژوهشگر و باستان‌شناس:
?در دوران ایلخانی و به موازات و شاید به رقابت خاندان رشیدالدین فضل‌الله در صفحات غرب و شمال غربی ایران، خاندان جوینی در شرق ایران نیز نام و آوازه داشتند.
?«عطاملک جوینی» ملازم و دبیر هلاکوخان، پس از تصرف بغداد توسط هلاکو، حاکم عراق شد. برادرش «شمس‌الدین جوینی» بعد از مرگ هلاکوخان وزارت دستگاه ایلخانی را به عهده گرفت. خاندان جوینی سال‌های طولانی از قدرت و اختیار زیادی در قلمرو ایلخانان به خصوص خراسان برخوردار بودند.
?تا جایی که احتمالاً در نظر داشتند به تقلید از یا خاندان رشیدالدین فضل‌الله یا در رقابت با آنها، در دشت جوین به فاصله ۸۰ کیلومتری شمال سبزوار و غرب شهر نقاب، شهر یا مجموعه فرهنگی- علمی « آق‌قلعه» را مانند سلطانیه، ربع رشیدی یا شنب غازانی بسازند.
?اما خاندان جوینی با تهاجم و غارت «یساور جغتائی»، وقوع قیام سربداران و فروپاشی ایلخانان، مواجه شدند و اهدافشان بر آورده نشد و مجموعه مورد نظر آنها، تنها در حد یک حصار و مسجد نیمه تمام و احتمالاً بناهای جانبی، ناتمام ماند.
?آنچه اکنون از شهر آرمانی آق‌قلعه در جوین بر جای مانده، عبارت است از یک حصار خشت و گلی مستطیل که در دهه‌های اخیر، جاده سراسری دشت جوین دو دیوار شرقی و غربی آن را شکافته و از میانه آق‌قلعه عبور کرده است.
?مسجد آق‌قلعه تقریبا در مرکز شهر واقع شده و از شواهد پیداست که به شیوه مساجد دوران ایلخانی، مسجدی دو ایوانی بوده که ایوان قبله بر جای مانده و ایوان شمالی یا ساخته نشده، یا بقایای آن جمع‌آوری شده است.
?این مسجد با «مسجد جامع ورامین» هم‌عصر و قابل مقایسه است. مطالعات میدانی و گمانه‌زنی‌های باستان‌شناسی، نشان داده‌اند که این بنا نیز قرار بوده درست مانند مسجد جامع ورامین با دو غرفه در دو جانب شرقی و غربی مسجد ساخته شود.
?ولی گویا هیچ‌گاه این موضوع اتفاق نیفتاده و صرفاً انگاره و بخش آغازین دیوارهای رواق‌ها به دو طرفه نمای بنا افزوده شده است. در طول زمان به این مسجد لطمات فراوان وارد شده است، ایوانی که از میان دو نیم ستون ستبر استوانه به درون باز می‌شود، طاق و پوشش جناقی دارد و پیشانی آن فرو ریخته است.
?زیبایی‌های معماری مسجد آق‌قلعه در دشت جوین
? رجبعلی لباف خانیکی، پژوهشگر و باستان‌شناس:
?در دوران ایلخانی و به موازات و شاید به رقابت خاندان رشیدالدین فضل‌الله در صفحات غرب و شمال غربی ایران، خاندان جوینی در شرق ایران نیز نام و آوازه داشتند.
?«عطاملک جوینی» ملازم و دبیر هلاکوخان، پس از تصرف بغداد توسط هلاکو، حاکم عراق شد. برادرش «شمس‌الدین جوینی» بعد از مرگ هلاکوخان وزارت دستگاه ایلخانی را به عهده گرفت. خاندان جوینی سال‌های طولانی از قدرت و اختیار زیادی در قلمرو ایلخانان به خصوص خراسان برخوردار بودند.
?تا جایی که احتمالاً در نظر داشتند به تقلید از یا خاندان رشیدالدین فضل‌الله یا در رقابت با آنها، در دشت جوین به فاصله ۸۰ کیلومتری شمال سبزوار و غرب شهر نقاب، شهر یا مجموعه فرهنگی- علمی « آق‌قلعه» را مانند سلطانیه، ربع رشیدی یا شنب غازانی بسازند.
?اما خاندان جوینی با تهاجم و غارت «یساور جغتائی»، وقوع قیام سربداران و فروپاشی ایلخانان، مواجه شدند و اهدافشان بر آورده نشد و مجموعه مورد نظر آنها، تنها در حد یک حصار و مسجد نیمه تمام و احتمالاً بناهای جانبی، ناتمام ماند.
?آنچه اکنون از شهر آرمانی آق‌قلعه در جوین بر جای مانده، عبارت است از یک حصار خشت و گلی مستطیل که در دهه‌های اخیر، جاده سراسری دشت جوین دو دیوار شرقی و غربی آن را شکافته و از میانه آق‌قلعه عبور کرده است.
?مسجد آق‌قلعه تقریبا در مرکز شهر واقع شده و از شواهد پیداست که به شیوه مساجد دوران ایلخانی، مسجدی دو ایوانی بوده که ایوان قبله بر جای مانده و ایوان شمالی یا ساخته نشده، یا بقایای آن جمع‌آوری شده است.
?این مسجد با «مسجد جامع ورامین» هم‌عصر و قابل مقایسه است. مطالعات میدانی و گمانه‌زنی‌های باستان‌شناسی، نشان داده‌اند که این بنا نیز قرار بوده درست مانند مسجد جامع ورامین با دو غرفه در دو جانب شرقی و غربی مسجد ساخته شود.
?ولی گویا هیچ‌گاه این موضوع اتفاق نیفتاده و صرفاً انگاره و بخش آغازین دیوارهای رواق‌ها به دو طرفه نمای بنا افزوده شده است. در طول زمان به این مسجد لطمات فراوان وارد شده است، ایوانی که از میان دو نیم ستون ستبر استوانه به درون باز می‌شود، طاق و پوشش جناقی دارد و پیشانی آن فرو ریخته است.
