رمضان

[ADMIN]

رمضان به عنوان ماه روزه و قرآن، از ویژگی‌های متنوعی برخوردار است، خصوصیاتی که این ماه دارد، از تنوعی فراوان برخوردار است. آنچه می‌خوانید حاصل نگاهی اندک به این ویژگی‌های گسترده است.

استهلال رمضان

رؤیت ماه مبارک رمضان با توجه به فراگیری خود، برای همه مسلمانان از ویژگی‌هایی خاص برخوردار است، ماه شوال و حلول هلال آن ماه نیز از همین فراگیری برخوردار است. برهمین اساس رویت این دو ماه از دیرباز برای مسلمانان از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار بوده است و براین اساس نیز شوق دیدن هلال این دو ماه فرخنده، دیدگان را به سوی آسمان سوق داده است. ماه نخست آغاز ستیز سنت آدمی‌ با اهریمن درون و بیرونی و ماه دوم نوید پایان دوران روزه و امساک و دوران سبکباری با طهارت باطن پس از سی روز مبارزه با شیطان نفس است.

معنای رمضان

«رمضان» در لغت از «رمضاء» به معنای شدت حرارت گرفته شده و به معنای سوزاندن است زیرا در این ماه گناهان انسان بخشیده می‌شود و به عبارت دیگر سوزانده شده و از بین می‌رود. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «انما سمی‌الرمضان لانه یرمض الذنوب؛ ماه رمضان به این نام خوانده شده است، زیرا گناهان را می‌سوزاند. » رمضان تنها ماه قمری است که نام آن در قرآن آمده است، در این ماه کتاب‌های آسمانی قرآن کریم، انجیل، تورات، صحف و زبور نازل شده است و این ماه، ماه خدا و میهمانی امت پیامبر (ص) خوانده شده و خداوند متعال از بندگان خود در این ماه در نهایت کرامت و مهربانی پذیرایی می‌کند.




روزه در ادیان

روزه و امساک در تمامی‌ادیان الهی و غیر الهی دیده می‌شود و هیچ ساختاری مذهبی را نمی‌توان یافت که از این موضوع غفلت کرده باشد هنگامی‌که از دین سخن به میان می‌آید، ناخواسته باید به سمت برخی از مکاتب انحرافی مانند بهائیت یا برخی گروه‌های فلسفی انحرافی رفت. روشن است که بررسی روزه و امساک در این مکاتب انحرافی یا گروه‌های فلسفی به معنای «دین» شمردن آنان نیست بلکه تأکیدی براین است که گروه‌های مختلف ادیان الهی و غیرالهی و حتی گروه‌های انحرافی به این موضوع در ادیان خود توجه داشته‌اند.

در ادیان ابتدایى روزه تقدس داشته است. قبایل بومى‌امریکا معتقد بودند روزه گرفتن در کسب هدایت و راهنمایى از روح اعظم مؤثر است. یکى از مراسم آنها پرهیز از خوردن غذا بود. در نزد گروه بسیارى از اقوام کهن، پرهیز از خوردن و آشامیدن یکى از ابزار ندامت به درگاه خدا (یان) و به عنوان فدیه و کفاره گناهان بوده است. در مصر کهن نیز پس از مرگ پادشاه، رعایاى او روزه مى‌گرفتند و از مصرف گوشت، نان، گندم، شراب و هر تفریحى پرهیز مى‌کردند. در آیین هندوئیسم نیز روزه و ریاضت‌هاى جسمى ‌را براى تربیت جسم و روح پیروان خود ضرورى مى‌دانند. پیروان این ادیان، معمولاً در ابتداى روزهاى ماه جدید و جشن‌هایى مانند شیوراترى ( SHIVRATRI )، درگاپوجا (DURGA PUJA) و ساراسواتیپوجا (SARASWATI PUJA) روزه مى‌گیرند. زنان شمال هند در روز کاروا «KARVA CHAUTH» هم روزه مى‌گیرند. در یکى از آیین‌هاى هندى زنان ۹ روز از ایام Navratri براى رفاه و طول عمر همسرانشان روزه مى‌گیرند. در آیین بودیسم دوره‌هایى براى روزه دارند که معمولاً در روزهاى چهاردهم ماه و دیگر روزهاى مقدس است. در آیین بودا، روزه به معناى خوددارى از خوردن غذاهاى جامد است و استفاده از برخى مایعات مانعى ندارد. روزه بوداییان، روشى براى پاکسازى نفس است. نیز در آیین زرتشت خوردن گوشت حیوانات در روزهاى ۲، ۱۲، ۱۴ و ۲۱ هر ماه ممنوع است. در این روزها که متعلق به چهار امشاسپند وهمن، ماه، گوش و رام است، زرتشتیان از خوردن گوشت پرهیز مى‌کنند. این چهار نفر از حامیان چهارپایان هستند. حتى در این روزها که به نبر معروف هستند، از ذبح چهارپایان سودمند هم خوددارى مى‌کنند. در مذهبی الهی یهود نیز در آیین یهود روزه جزئى از مجموعه اعمالى است که یک یهودى براى ذلیل ساختن تن و رنجور ساختن آن انجام مى‌دهد. قوم یهود براى اظهار عجز و تواضع در حضور خدا، روزه مى‌گرفتند تا بدین وسیله به گناهان خود اعتراف کنند و با توبه، رضاى حضرت اقدس الهى را تحصیل نمایند. براساس یک طبقه بندى روزه‌هاى مرسوم در آیین یهود را مى‌توان به سه طبقه اصلى روزه‌هاى حکم شده در کتاب مقدس یا روزه‌هاى ایجاد شده به مناسبت یادآورى وقایع مطرح شده در کتاب مقدس روزه‌هاى تعیین شده از سوى ربیه مانند روزه اولین دوشنبه پس از عید فصح، روزه‌هاى شخصى که اشخاص در مناسبت‌هاى مختلف خصوصى به آن مبادرت مى‌کنند. این روزه‌ها وقت مشخصى ندارد و در زمانى که رخدادى براى کسى پیش مى‌آید روزه مى‌گیرد. مانند روزه براى فوت والدین یا معلم، پیروان آیین صابئین نیز در روزهاى ویژه‌اى از سال که آنها را مبطل مى‌نامند از خوردن گوشت، ماهى و تخم مرغ خوددارى مى‌کنند. از جمله این روزها ۲۶، ۲۷، ۲۸، ۲۹ و ۳۰ ماه سمبلتا، روزهاى ششم و هفتم ماه دولا و روز دوم ماه هطیا است. آنها روزه واقعى را روزه دار بودن اعضا و جوارح آدمى‌مى‌دانند که در کتاب کنزاربا یا صحف آدم، مقدس‌ترین کتاب مندایى‌ها آمده است: «اى مومنان، برایتان گفتم که روزه بزرگ فقط نهى از خوردن و آشامیدن نیست بلکه دیدگانتان را از نگاه‌هاى هیز و شیطانى و گوشهایتان را از شنیدن حرف‌هایى که مردم در خانه خود مى‌زنند برحذر دارید و زبان‌هایتان را به گفتارهاى دروغ و ناپسند نیالایید». مسیحیان مانند پیروان دیگر ادیان، به روزه معتقد هستند، اما روزه این فرقه داراى قوانین و شرایط خاص و ثابت نیست. آنها آزادند در هر زمان و به هراندازه به صورت فردى و جمعى روزه بگیرند. تنها نکته قابل توجه در انجیل این است که روزه ریاکارانه، قابل قبول نیست. اگرچه آیین روزه در فرقه‌هاى مختلف مسیحیت متفاوت است اما به طور کلى مى‌توان روزه‌هاى مهم مسیحیان روزه روز جمعه قبل از عید پاک، روزه غیرکامل دوشنبه تا پنج‌شنبه هفته مقدس، روزه چهل روز قبل از عید پاک، روزه چهل روز قبل از هفته مقدس و روزهای دیگر دانست.

در آیین اسلام نیز تاریخ روزه به سال ۶ ه. ق مى‌رسد. زمانى که پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله و سلم پس از صلح حدیبیه، راهى مدینه شد. ایشان در مدینه، اعمال ماه رمضان و سپس شوال را به جا آورد. اسلام جایگاه خاصى براى روزه قائل است، تا آن جا که در حدیثى از پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم یکى از ستون‌هاى محکمى‌که اسلام برآن استوار گردیده، روزه دارى در ماه رمضان است و در جایى دیگر یکى از سه ساحت بهره بردارى از اسلام را روزه مى‌دانند.

اعمال رمضان

در عبادات و اعمال خاص این ماه، باید به این نکته توجه داشت که عبادات، غذای روحند و همچون غذای روزانه، انسان باید رعایت حالات و نیازمندی‌های خود را داشته باشد. در برابر عبادات باید با برنامه عمل کرد؛ خصوصاً در این ماه که بسیاری اعمال عادی، رنگ عبادی به خود می‌گیرند. به همین خاطر نباید به نحوی رفتار کرد که اواخر ماه، حالت ملالت و خستگی در انسان ایجاد شود. حضرت علی(علیه السلام) در روایتی می‌فرماید: «عبادت را بر نفس خود تحمیل نکن. » و این یعنی، اول حال روحی خود را مساعدت کن و بعد به عبادت بپرداز. عارف کامل و استاد بزرگ اخلاق، میرزا جوادآقا ملکی تبریزی نیز درباره نشاط در رمضان می‌فرمود: «از کارهای مهم در این ماه، قرائت قرآن و دعا و ذکر است که باید از هر کدام مقدار معین انتخاب و در هر روز انجام شود. در این انتخاب، اولویت با مواردی است که باعث افزایش نشاط انسان برای عبادت گردیده و در قلب او، فکر و نوری به وجود می‌آورد. »

اما آداب این ماه را می‌توان بر دو دسته عمومی، شامل اعمالی که همه افراد در همه زمان‌های این ماه می‌توانند انجام دهند و اعمال اختصاصی یعنی اعمالی که در روز و شب‌های خاص مانند شب قدر انجام می‌دهند می‌توان تقسیم کرد. آنچه در ادامه می‌آید تنها گزیده ای از اعمال عمومی‌ماه رمضان است و برای تفضیل آن یا اعمال اختصاصی این ماه باید به منابع دیگری مانند مفاتیح الجنان مراجعه کرد:۱٫ شکر نعمت: باید همواره در طول ماه مبارک، لطف خداوند را به خاطر داشت و با سجده شکر و یا ذکر «الحمد لله رب العالمین»، شکر این نعمت را به جا آورد. ۲٫ تلاوت قرآن: این ماه، بهار قرآن است. یعنی باید در این ماه، شاهد شکوفایی قرآن در جان و دلمان باشیم. گام اول در جهت درک قرآن، توجه به معنای آیات است. یعنی قبل از خواندن هر چند آیه، اول معنای آن را بخوانیم و بعد خود آیه را. البته می‌توان قرائت قرآن در ماه مبارک را به دو بخش تقسیم کرد. یک بخش به همان صورت که ذکر شد و بخش دیگر، قرائت معمولی آیات که از مهم ترین اعمال این ماه است. رسول اعظم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «این قلب‌ها زنگ می‌زند، همان گونه که آهن زنگ می‌زند. » سؤال شد: «جلا و صیقل آن به چیست؟» حضرت فرمودند: «تلاوت قرآن و یاد مرگ. » ۳٫ دعا : ‌برای اوقات مختلف این ماه، اعم از شب‌ها و روزها و نیز بعد از نمازها و. . . ادعیه مختلفی وارد شده که معمولاً خوانده می‌شود، اما در این بین، از دو دعا نباید غفلت کرد؛ یکی دعای افتتاح که علاوه بر مضامین عالی و بلندش، سرشار از ذکر مولایمان حضرت حجت (ارواحنافداه) و شکوه از دوری از آن حضرت است و به نوعی استفاده از فرصت ناب شب‌های رمضان است برای برآورده شدن دعای فرج آن حضرت.

دعای دیگر، دعای ابوحمزه ثمالی است که به تعبیر برخی، دانشگاه معرفت است و شاید در دنیای مناجات، بی‌نظیرترین سرمایه شیعه باشد.
قرائت این دعا در سحرهای ماه رمضان، بر انجام دیگر اعمال فضیلت دارد، زیرا هدف عبادت، معرفت است و مناجات، اوج قله معرفت است. البته آنان که لذت دعای ابوحمزه را درک کنند، در طول سال با آن مأنوس خواهند بود. یکی از بزرگان، مطلبی قریب به این مضمون نقل می‌فرمودند که: «در زمانی که در نجف مشغول تحصیل بودم، شبی در حرم امیرالمؤمنین علیه السلام می‌گشتم. حدود هشتاد نفر را یافتم که در قنوت رکعت آخر نماز شبشان، ابوحمزه می‌خواندند. . . ».